65 năm Ngày mất họa sĩ Tô Ngọc Vân: Một nghệ sĩ bậc thầy và uyên bác

(Thethaovanhoa.vn) - 48 năm tuổi đời, 28 năm tuổi nghề với những đóng góp lớn lao không mệt mỏi, đầy nhiệt tâm, nhiệt huyết, nhiệt tình và trọng trách, Tô Ngọc Vân thực sự đã bắc được những nhịp cầu nhân ái và trí thức từ nghệ thuật với các thế hệ nối tiếp, vì tương lai văn hóa nước nhà.

Vì sao tranh Tô Ngọc Vân bất ngờ vượt ngưỡng 'triệu đô'?

Tại phiên đấu giá của nhà Christie’s Hong Kong (Trung Quốc) ngày 26/5/2019, bức "Les Désabusées" (Vỡ mộng, lụa, 92,5cm x 57cm, 1932) của Tô Ngọc Vân đã tăng giá gần 400% so với mức sàn, bán hơn 1,1 triệu USD, ( 27 tỷ đồng). Đó là một câu chuyện thú vị.

Hình ảnh người thiếu nữ bên những đóa hoa huệ trong chiếc áo dài trắng đã ám ảnh nhân gian bởi vẻ đẹp thanh thoát và dịu dàng.

Và vẻ đẹp đó đã được lưu giữ trong một bức tranh để rồi khi nhắc đến bức họa nổi tiếng này, người ta sẽ nghĩ ngay đến một trong những danh họa hàng đầu của nền Mỹ thuật Việt Nam hiện đại, người được vinh danh trong trong tứ đại danh họa của Việt Nam, đó là danh họa Tô Ngọc Vân. Ông mất ngày 17-6-1954, cách đây 65 năm.

Một nghệ sĩ bậc thầy         

Họa sĩ Tô Ngọc Vân sinh ngày 15-12-1906, tại Hà Nội, quê gốc làng Xuân Cầu, huyện Vân Giang, tỉnh Hưng Yên.          

20 tuổi, Tô Ngọc Vân thi đỗ vào trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Tại đây, ông được tiếp nhận những kiến thức tạo hình mới và bị cuốn hút mãnh liệt bởi phương pháp tạo hình trên chất liệu sơn dầu. Ông đã tìm thấy ở chất liệu này khả năng diễn tả trực tiếp, đầy đủ nhất những cảm xúc rạo rực, bừng cháy trước cảnh vật và con người của người nghệ sỹ.         

Ông là một trong những họa sĩ đầu tiên tiếp thu nghệ thuật phương Tây một cách sáng tạo, có kế thừa truyền thống dân tộc để tạo nên những tác phẩm chất lượng cao, tiêu biểu như: "Thuyền trên sông Hương", "Thiếu nữ bên hoa huệ", "Thiếu nữ bên hoa sen"... Riêng bức tranh "Thiếu nữ và hai em bé" của ông được xếp hạng là bảo vật quốc gia (2013).         

Đánh giá về các tác phẩm của danh họa Tô Ngọc Vân, nhà phê bình mỹ thuật Lê Quốc Bảo cho biết: “Lịch sử mỹ thuật thế giới và Việt Nam đã khẳng định đề tài phụ nữ, nhất là thiếu nữ, những giai nhân của dân tộc và thời đại đã sớm trở thành một trang sử mỹ thuật đẹp. Trong đó, các tác phẩm sơn dầu đầu tiên của họa sĩ Tô Ngọc Vân như: “Thiếu nữ bên hoa huệ”, “Hai thiếu nữ và em bé”, “Buổi trưa”, “Thiếu nữ và hoa sen”… của ông đã đi vào lịch sử mỹ thuật Việt Nam, được sáng tác theo tuyên ngôn về nghệ thuật của ông. Đó là, hội họa là gỡ cái đẹp trong cử chỉ đẹp nhất, tươi nhất, có ý nghĩa nhất làm tươi cuộc đời”. Cũng theo nhà phê bình mỹ thuật Lê Quốc Bảo tranh sơn dầu của Tô Ngọc Vân và các họa sĩ cùng thế hệ sớm định hình một phong cách sơn dầu đậm bản sắc dân tộc và thời đại. Biết tiếp thu tinh hoa khoa học sơn dầu Châu Âu, vẽ theo quan niệm tạo hình truyền thống phương Đông Việt Nam.

Có ảnh hưởng đến phong cách sơn dầu của các thế hệ họa sĩ hậu sinh. Đáng trân trọng hơn, khi đến với cách mạng và khi đi vào kháng chiến, được sống, chiến đấu cùng công-nông-binh, cuộc sống mới, con người mới đã đi vào tranh ông như cuộc đời mình vậy. Những vẻ đẹp hồn nhiên trong cuộc sống sôi động, dưới ngòi bút tài hoa của Tô Ngọc Vân đã trở thành những tác phẩm có giá trị, ghi lại một chặng đường lịch sử hào hùng của cả dân tộc, như: “Giáo viên dân tộc Thái”, “Cho ngựa ăn”, “Hành quân qua suối”… Các tác phẩm trực họa, ký họa theo bước chân các chiến sĩ đi khắp các nẻo đường chiến dịch như: “Nghỉ chân bên đổi”, “Hai chiến sĩ”, “Lão du kích” khẳng định một phong cách nghệ thuật hiện thực cách mạng, khác với phong cách hiện thực mộng mơ, hiện thực giàu chất thơ trước cách mạng.         

Ngoài vẽ tranh sơn dầu, Tô Ngọc Vân còn rất nổi tiếng về ký họa. Ông có cả bộ  ký họa về Điện Biên được giải Nhất triển lãm mỹ thuật toàn quốc năm 1954 và rất nhiều ký họa chì của ông nằm trong bảo tàng mỹ thuật và được rất nhiều người sưu tập.

Uyên bác về học thuật         

Không chỉ là một danh họa tài ba, Tô Ngọc Vân còn uyên bác về học thuật, một trong những người đầu tiên đặt nền móng cho ngành lý luận, phê bình mỹ thuật ở Việt Nam, một nhà giáo mỹ thuật xuất sắc.         

Ông cùng với họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung là những người đầu tiên đặt nền móng cho ngành Lý luận phê bình mỹ thuật ở Việt Nam. Cùng với sáng tác, ông viết nhiều bài báo về mỹ thuật có giá trị đăng trên báo Ngày Nay, Thanh Nghị, Trung Bắc Chủ nhật nhằm phổ cập, quảng bá, hướng dẫn và phê bình về mỹ thuật. Cùng với đó, họa sĩ Tô Ngọc Vân còn là một nhà giáo mỹ thuật xuất sắc. Ông tham gia giảng dạy tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, góp phần đào tạo nhiều họa sĩ tài danh thuộc thế hệ đầu của nền Mỹ thuật Việt Nam. Ông cũng là người hai lần được giao nhiệm vụ làm hiệu trưởng xây dựng Trường Mỹ thuật, đó là trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam ngay sau cách mạng thành công cuối năm 1945 và Trường Mỹ thuật Việt Nam trong kháng chiến chống Pháp năm 1949.         

Tô Ngọc Vân cũng là một trong số rất ít hoạ sĩ Việt Nam đã sớm vẽ tem ngay từ thời Pháp thuộc. Mẫu tem Apsara của ông là mẫu tem thứ 23 của Bưu điện Đông Dương kể từ khi Pháp phát hành tem thư ở Việt Nam. Và cũng là tem duy nhất ông góp vào nền nghệ thuật tem thư ở Việt Nam.         

Khi đang ở đỉnh cao của sự nghiệp, họa sĩ Tô Ngọc Vân đã hy sinh trong một trận ném bom của địch vào ngày 17-6-1954 tại chân đèo Lũng Lô. Bức họa cuối cùng của ông - “Qua đèo Lũng Lô” đã khép lại sự nghiệp hội họa đang đà phát triển, trong sự tiếc nuối của bao người mến mộ tài năng Tô Ngọc Vân.         

Dẫu chỉ gắn bó với cuộc đời 48 năm, trong đó có 28 năm tuổi nghề, họa sĩ Tô Ngọc Vân đã đóng góp công sức rất lớn cho nền mỹ thuật Việt Nam trên nhiều phương diện. 62 tác phẩm có mặt tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam không phải là con số lớn trong toàn bộ những sáng tác của ông, nhưng phần lớn trong số đó đã được xếp vào hàng kho báu của nghệ thuật hội hoạ nước nhà.
         

• Vì sao tranh Tô Ngọc Vân bất ngờ vượt ngưỡng 'triệu đô'?
• Nghi vấn đấu giá tranh giả, mạo danh Tô Ngọc Vân: Xâm phạm đến 'bàn thờ' của Mỹ thuật Việt Nam!

Với những đóng góp lớn lao cho nền Mỹ thuật Việt Nam, họa sĩ Tô Ngọc Vân đã Đảng và Nhà nước tặng Huân chương Độc lập hạng Nhất; Huân chương Kháng chiến hạng Nhì; được Bác Hồ gửi thư khen và tặng áo; Huy chương Vì sự nghiệp Văn họa Nghệ thuật Việt Nam; Huy chương Vì sự nghiệp Mỹ thuật Việt Nam… Năm 1996, ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (đợt I) cho các tác phẩm “Bác Hồ làm việc tại Bắc Bộ Phủ” - sơn dầu; “Hồ Chí Minh làm việc” - khắc gỗ; “Bộ đội nghỉ chân trên đồi” - sơn mài; “Xưởng quân giới” - sơn dầu; “Bộ tranh ký họa về nông dân cải cách ruộng đất”; “Bừa trên đồi” – bột màu; “Bộ tranh ký họa về bộ đội trong chiến dịch Điện Biên Phủ”. 

TTXVN