Vĩnh biệt người dịch Chiều Moskva và Đôi bờ

12/07/2010 11:02 GMT+7 | Âm nhạc

(TT&VH) - Những người Việt Nam yêu nước Nga, yêu nhạc Nga, không ai là không biết 2 tình khúc sâu lắng Chiều Moskva và Đôi bờ. Đó là những ca khúc đã trở thành “kinh điển” trong suốt nửa thế kỷ qua, chúng nổi tiếng không chỉ ở Việt Nam mà nhiều nước trên thế giới.

Nhưng ai là người đầu tiên đã dịch lời của chúng sang tiếng Việt và dịch trong hoàn cảnh nào thì còn rất ít người yêu nhạc được biết.

Số phận 2 ca khúc nổi tiếng


Ông Vương Thịnh - dịch giả lời Việt đầu tiên của các tình khúc Nga nổi tiếng Chiều Moskva và Đôi bờ đã trút hơi thở cuối cùng hồi 15 giờ ngày 10/7/2010 tại Bệnh viện Hữu Nghị. Lễ viếng ông sẽ được tổ chức trang trọng từ 14 giờ ngày 13/7/2010, tại Nhà Tang lễ số 5 Trần Thánh Tông, Hà Nội.

Một điều thú vị là cả Chiều Moskva và Đôi bờ đều là những ca khúc được viết “theo đơn đặt hàng” làm nhạc nền cho phim và khi mới xuất hiện lần đầu theo phim thì đều chẳng mấy ai quan tâm.

Với Chiều Moskva, khởi đầu, người ta đặt tên cho nó là Đêm Leningrad được viết làm nhạc cho một bộ phim tài liệu về một sự kiện thể thao lớn ở Liên Xô hồi cuối thập niên 50 thế kỷ trước. Đêm Leningrad là đứa con chung của nhạc sĩ Vasily Solovyov-Sedoy (1907-1979) và nhà thơ Mikhail Matusovsky (1915-1990). Còn tình khúc Đôi bờ có tên gọi ban đầu là Em và tôi, đôi bờ, nó còn có tên là Bài hát của Masa, là tác phẩm chung của nhạc sĩ Andrey Yakovlevich Eshpai và nhà thơ Grigorii Mikhailovich Pozhenyan. Bài hát này được người ta đặt hàng viết minh họa cho bộ phim có tên là Khát nước năm 1960. Nội dung của ca khúc này nói về tiếng lòng của một thiếu nữ với mối tình đầu tuyệt đẹp. Nhưng đó là một mối tình vô vọng, như hai bờ của một dòng sông, không bao giờ gặp được nhau... Ca khúc “ăn theo” phim này khi mới xuất hiện cũng không được người yêu nhạc quan tâm.

Nhưng điều bất ngờ là sau đó, khi hai ca tình khúc trên lần lượt được giới thiệu trên làn sóng phát thanh, thì đều thu hút được sự yêu thích đặc biệt của thính giả và thành công ngoài sự mong đợi của những người sáng tác ra chúng.

Ngay năm 1957, Chiều Moskva đã bất ngờ giật giải trong một cuộc thi ca khúc quốc tế và giành giải nhất tại Festival Thanh niên và Sinh viên Thế giới tổ chức tại Moskva. Chiều Moskva đã nhanh chóng lan truyền khắp thế giới, được đặc biệt ưa thích ở Trung Quốc. Thậm chí vào những năm đỉnh cao của “Chiến tranh Lạnh” nghệ sĩ piano nổi tiếng người Mỹ Van Cliburn từng trình diễn Chiều Moskva nhiều lần...

Và cách đây chưa lâu, năm 2004, ca sĩ người Bỉ Helmut Lotti đã gây ấn tượng với thế giới khi anh trình diễn bản tiếng Anh của ca khúc kinh điển này, dưới tựa đề Moscow Nights, trong album From Russia With Love.

Ai là người đầu tiên đã dịch Chiều Moskva ra tiếng Việt?

Chiều Moskva là một trong những ca khúc được đề nghị phát thanh nhiều nhất theo thư yêu cầu của thính giả Liên Xô. Kể từ năm 1964, giai điệu của nó được lấy làm nhạc hiệu của Đài Phát thanh Tin tức và Âm nhạc Mayak (Hải đăng) ở Liên Xô.

Từ sau Festival Thanh niên và Sinh viên Thế giới ở Moskva, Chiều Moskva đã đến với công chúng Việt Nam và cũng mau chóng chinh phục trái tim người yêu nhạc, với các tên gọi khác nhau: Chiều Moskva, Chiều ngoại ô Moskva, Chiều ngoại thành Moskva...

Có nhiều bản dịch tiếng Việt của ca khúc, trong đó, bản sau đây được coi là Việt hóa hoàn hảo nhất, hợp với giai điệu một cách không thể ngọt ngào hơn:

Chiều thanh vắng là đây âm thầm gió rì rào
Rừng cây chim muông lắng xuống canh thâu
Hỡi em thấu chăng tình, trong lòng bao trìu mến
Moskva bên chiều vắng thanh bình...

Khi về tới Việt Nam Chiều Moskva đã trở thành bài hát Nga “đi cùng năm tháng” cùng với những tình khúc nổi tiếng khác như Kachiusa,Triệu bông hồng, Kalinka,... Chiều Moskva đã gắn bó với tên tuổi các ca sĩ như: Trung Kiên, Quang Thọ, Quang Huy...

Vẫn theo tác giả Đỗ Trọng Nga: Đã nửa thế kỷ qua, tên người dịch bản tiếng Việt của Chiều Moskva là một bí ẩn và bản dịch, dù được rất nhiều người thuộc lòng, cho đến nay vẫn bị coi là “khuyết danh”.

(Đáng tiếc là, ngay cả Từ điển mở Wikipedia tiếng Việt, trong phần giới thiệu về tình khúc Chiều Moskva cũng mở ngoặc phần Lời Việt là “Người dịch khuyết danh”; còn phần lời Việt tình khúc Đôi bờ thì để trống phần dẫn nguồn).


Vương Thịnh (thứ 4 hàng sau từ phải qua) chụp chung
với các du học sinh và thầy cô giáo tại Nga
Từng có nhiều ý kiến cho rằng ca sĩ, NSND Trung Kiên là tác giả phần lời tiếng Việt, song chính ông phủ nhận. Dịch giả Dương Tường thì đoán đó có thể là Ngô Vĩnh Viễn (1924-1994) - người có mặt tại Festival Thanh niên và Sinh viên Thế giới tổ chức tại Moskva năm 1957. Ông Viễn, bút danh Nguyễn Vĩnh, từng dịch một số tác phẩm văn học nổi tiếng của thế giới sang tiếng Việt, như Chuông nguyện hồn ai, Truyện ngắn O.Henry...

Tuy nhiên, ông Viễn đã mất nên cũng không có cách nào kiểm định lại phỏng đoán của dịch giả Dương Tường. Thêm nữa, cho dù ông có mặt tại Festival nhưng điều đó không chứng tỏ ông là tác giả của bản dịch hoàn hảo nhất. Chiều Moskva có nhiều bản tiếng Việt khác nhau, không chỉ của các nhạc sĩ mà còn của các lưu học sinh hay những người từng công tác bên Nga.

Tác giả lời Việt vừa qua đời

Giờ đây, không chỉ Chiều Moskva mà Đôi bờ đều đã trở thành những bản tình ca Nga ngọt ngào luôn chinh phục, ngự trị tâm hồn những người Việt Nam đã từng đến Nga và cả những ai yêu nhạc nhưng chưa bao giờ đặt chân lên mảnh đất đầy tuyết trắng ấy. Nhiều người đã thuộc lòng lời Việt:

Dòng sông nước nhẹ trôi xuôi về phía chân trời
Màn đêm lung linh sáng ánh trăng soi
Vời vợi xa thoáng đưa lời đây bài ca đầm ấm
Moskva chứa chan vui trong chiều vắng yêu đời ...

***

Đêm dài qua, dưới mưa rơi, em mong chờ anh tới
Cây cỏ hoa như nói nên lời, em hạnh phúc nhất đời
Lòng em riêng biết có yêu anh, giữa tình đôi lứa ta,
một dòng sông sóng nước long lanh, đôi bờ đâu cách xa...

Nhưng còn rất ít người yêu nhạc nước ta biết điều này: người đầu tiên dịch Chiều Moskva ra tiếng Việt là ông Vương Thịnh, nguyên Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế - Bộ Văn hóa.

Sinh năm 1934 quê tại Bắc Giang, ông Vương Thịnh từng là một cựu chiến binh của Đại đoàn 308 từ 1949. Những năm 1951-1954, ông là Học viên thiếu sinh quân tại Trung Quốc. Ông cũng là một trong hàng trăm học viên Việt Nam được học lớp Nga ngữ đầu tiên ở Moskva những năm 1954-1956.
 
Những năm 1957 - 1960 và 1969 - 1971, ông Vương Thịnh được Nhà nước ta cử sang Liên Xô, công tác tại Ban Tiếng Việt của Đài Phát thanh Moskva, làm Biên tập và Phát thanh viên tiếng Việt cho Đài này.

Do có năng khiếu thơ ca (ông Vương Thịnh đã cho xuất bản tập thơ Một thoáng trong đời, Nhà xuất bản Văn học ấn hành năm 1997) và yêu thích âm nhạc từ nhỏ, nên khi được cử sang Liên Xô công tác, ông Vương Thịnh đã tự dịch ca khúc Chiều Moskva đang nổi tiếng hồi đó ra tiếng Việt. Sau đó, ông còn cộng tác với Cao Thụy (sau là Đạo diễn điện ảnh) dịch tiếp ca khúc Đôi bờ.

Đại tá Vương Hồng Trường và những người anh em ông Vương Thịnh cho biết: Đầu thập kỷ 60, sau khi từ Liên Xô trở về nước, cùng gia đình sống ở Khu tập thể Đài Tiếng nói Việt Nam tại số 5 Trần Phú, Hà Nội, hai ca khúc trên đã được ông Vương Thịnh cho in thành tờ gấp khổ nhỏ, phát hành hàng ngàn bản ở miền Bắc. Chiều Moskva và Đôi bờ đã nhanh chóng được người yêu âm nhạc Việt Nam đón nhận.

Sau ngày nghỉ hưu, ông Vương Thịnh cùng vợ là bà Trương Thị Ký (nguyên là cán bộ kỹ thuật của Đài Truyền hình Việt Nam, về sống những năm cuối đời ở 49 phố Nguyên Hồng, Hà Nội.

Hà Nội, 11-7-2010

Đặng Vương Hưng

Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm
90 tv soi kèo hôm nay Keonhacai1 90ph tv bong da tv Gái Xinh mitomtv mitom link