Bệnh lý mù màu

Sắc giác là khả năng nhận biết và phân biệt các màu sắc của mắt. Khả năng này có được nhờ các tế bào nón trong võng mạc, giúp tiếp nhận ánh sáng và truyền tín hiệu về não để phân tích màu sắc. Ở người bình thường, sắc giác hoạt động hiệu quả, cho phép nhận diện hàng triệu màu khác nhau.

Mù màu (còn gọi là rối loạn nhận biết màu sắc hay rối loạn sắc giác) là một tình trạng khá phổ biến, trong đó bạn không nhìn thấy màu sắc theo cách thông thường.

Phần lớn những người mắc bệnh mù màu vẫn có thể nhìn thấy nhiều màu sắc khác nhau, nhưng họ nhìn một số màu khác biệt so với người bình thường. Họ cũng có thể gặp khó khăn khi phân biệt một số màu hoặc sắc thái của màu. Một số dạng mù màu hiếm gặp khiến người mắc bệnh không thể nhìn thấy bất kỳ màu nào.

Dịch tễ học

Trên thế giới, ước tính cứ 30 ngàn người thì có 1 người mắc bệnh mù màu. Hiệp hội đo thị lực Hoa Kỳ cho biết khoảng 8% nam giới da trắng sinh ra bị khiếm khuyết về thị lực màu sắc, trong khi tỷ lệ này ở nữ giới thuộc mọi sắc tộc là 0,5%. Nhìn chung, có khoảng 300 triệu người trên toàn cầu mắc một số dạng mù màu, chủ yếu là mù màu đỏ - xanh lục.

Nguyên nhân

Mù màu có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm nguyên nhân di truyền và các yếu tố bên ngoài tác động. Mù màu do di truyền là nguyên nhân phổ biến nhất, xảy ra do đột biến gen ảnh hưởng đến sự phát triển của các tế bào nón trong võng mạc và chủ yếu ảnh hưởng đến nam giới vì gen quy định sắc giác nằm trên nhiễm sắc thể X.

Ngoài ra, các yếu tố tác động bên ngoài cũng có thể gây mù màu như các bệnh lý về mắt (thoái hóa hoàng điểm, bệnh tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể…) hay các tác dụng phụ của một số thuốc điều trị bệnh thần kinh, bệnh tim, thuốc chống lao có thể làm suy giảm sắc giác.

Phân loại

Có nhiều loại mù màu khác nhau, được phân loại dựa trên loại tế bào nón nào không hoạt động bình thường.

(Tế bào nón là các tế bào thần kinh trong mắt giúp phát hiện màu sắc trong quang phổ ánh sáng nhìn thấy được. Quang phổ này bao gồm tất cả các bước sóng ánh sáng mà con người có thể nhìn thấy, từ 380 nanomet (ngắn) đến 700 nanomet (dài).

Dựa trên số lượng tế bào nón có và mức độ hoạt động của chúng, người ta phân loại mù màu thành các dạng sau:

- Trichromacy (Nhìn màu bình thường): Cả ba loại tế bào nón đều hoạt động bình thường. Bạn nhìn thấy tất cả màu sắc trong quang phổ ánh sáng theo cách thông thường.

- Anomalous trichromacy (Mù màu nhẹ): Cả ba loại tế bào nón đều có mặt, nhưng một loại hoạt động kém nhạy hơn bình thường. Điều này khiến bạn nhìn màu không đúng cách, mức độ có thể từ nhẹ đến nặng.

- Dichromacy (Mù màu nặng hơn): Một loại tế bào nón bị thiếu hoàn toàn. Bạn chỉ có hai loại tế bào nón hoạt động, khiến bạn gặp khó khăn khi phân biệt nhiều màu sắc.

- Monochromacy (Mù màu toàn bộ): Chỉ có một loại tế bào nón hoặc không có tế bào nón nào hoạt động. Bạn chỉ có thể nhìn thấy thế giới qua các sắc thái của xám.

- Mù màu đỏ - lục (Red-green color deficiency): Đây là dạng mù màu phổ biến nhất, ảnh hưởng đến nhận diện các màu đỏ và xanh lá cây, tuy nhiên dạng này phổ biến hơn ở nam giới do gen liên quan nằm trên nhiễm sắc thể X, gồm bốn loại chính: chỉ nhìn thấy xanh dương và vàng; chủ yếu nhìn thấy xanh dương và vàng, dễ nhầm lẫn giữa đỏ và xanh lá, màu đỏ có thể trông giống màu xám sẫm; nhìn thấy chủ yếu là xanh dương, vàng và màu nhạt.

- Mù màu xanh - vàng (Blue-yellow color deficiency): Dạng mù màu hiếm hơn, ảnh hưởng đến cả nam giới và nữ giới, bao gồm: chủ yếu nhìn thấy đỏ, hồng, tím nhạt; màu xanh dương có thể trông giống xanh lá; có thể không nhìn thấy màu vàng.

Chẩn đoán

Mù màu thường được phát hiện thông qua các bài kiểm tra sắc giác, phổ biến nhất là bảng thử nghiệm Ishihara, trong đó người kiểm tra phải nhận diện số hoặc hình dạng được tạo thành từ các chấm màu.

Điều trị

Hiện nay, chưa có phương pháp chữa trị hoàn toàn cho mù màu di truyền, nhưng có thể áp dụng một số biện pháp để hỗ trợ:

- Dùng kính lọc màu: Một số loại kính hoặc kính áp tròng đặc biệt có thể giúp cải thiện khả năng nhận diện màu sắc.

- Sử dụng công nghệ hỗ trợ: Các ứng dụng và phần mềm có thể giúp nhận diện và phân biệt màu sắc qua điện thoại hoặc máy tính.

- Học cách thích nghi: Người mù màu có thể sử dụng các phương pháp như ghi nhớ vị trí của màu sắc (ví dụ ghi nhớ màu sắc của đèn giao thông theo thứ tự).

- Nếu mù màu do bệnh lý hoặc thuốc, bác sĩ có thể điều trị nguyên nhân gốc rễ để cải thiện thị lực màu sắc.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. David Turbert (2024), "what is color blindness", American Academy of ophthalmology

2. Color Blindness, Multiple page reviewed (https://my.clevelandclinic.org), Accessed 3/17/2023.

3. American Academy of Opthalmology, Do Colorblindness Glasses really work? (https://www.aao.org/eye-health/tips-prevention/do-color-blindness-correcting-glasses-work), Accessed 3/8/2021

4. Aboshiha J, Dubis AM, Carroll J, Hardcastle AJ, Michaelides M. The cone dysfunction syndromes. Br J Ophthalmol. 2016;100(1):115-121.