Ca khúc 'Life on Mars?' của David Bowie: Mang người nghe tới một thế giới khác

Hiệu ứng cánh bướm luôn tìm được những ví dụ hay trong âm nhạc. Ví dụ như Life on Mars?, khởi nguồn từ sự cay cú của một chàng trai đôi mươi muốn thể hiện bản thân, đã làm nên cả một biểu tượng vĩ đại trong lịch sử âm nhạc.

Vào thời kỳ đầu sự nghiệp, Bowie đã bị không ít người xem nhẹ, đến mức từ chối phũ phàng cả khi anh đã thu âm xong bản demo!

Giễu nhại Sinatra

Tất cả bắt đầu vào đầu năm 1968. Khi đó, người xuất bản của David Bowie, David Platz, đang dùng chung văn phòng với một nhà xuất bản âm nhạc khác là Geoffey Heath. Một ngày nọ, Heath mang về một bản thu ca khúc tiếng Pháp Comme d'habitude (1967), do Claude Francois và Jacques Revaux sáng tác, Francois thể hiện.

Do một số hạn chế về bản quyền ở Anh, Heath nhờ Platz tìm một nhạc sĩ để viết lời tiếng Anh cho ca khúc. Platz đã gợi ý Bowie, người vào thời điểm đó đã đặt lời Anh một số ca khúc cho ông. Quản lý khi đó của Bowie, Kenneth Pitt, tin rằng Bowie là người mạnh viết lời hơn là viết nhạc và nếu Bowie viết lời "cho một giai điệu mạnh mà người khác sáng tác", nó sẽ đảm bảo thành công cho anh.

Bowie đã nhận lời và viết nên Even a Fool Learns to Love, lấy cảm hứng từ tác phẩm gần đây của anh với tư cách một diễn viên kịch câm và liên quan tới ca khúc When I Live My Dream (1967) trước đó. Sau này, trong một buổi phỏng vấn năm 2002, Bowie tiết lộ rằng anh "đã viết vài ca từ thật sự khủng khiếp".

Mặc dù Bowie đã thu bản demo vào tháng 2/1968, nhà xuất bản bên Pháp của Comme d'habitude vẫn thẳng thừng từ chối anh, chủ yếu là bởi anh ít được biết đến. Ngay sau đó, nhạc sĩ Paul Anka đã mua bản quyền Comme d'habitude và viết thành My Way, ca khúc đã phóng sự nghiệp của Frank Sinatra lên tầm cao mới.

Thành công của My Way đã thúc đẩy Bowie viết Life on Mars?, như giễu nhại bản của Sinatra. "Tôi đã ôm cục tức trong suốt thời gian dài - khoảng một năm… Cuối cùng, tôi nghĩ: "Tôi có thể viết một ca khúc hoành tráng hơn cả thế, và tôi sẽ viết một ca khúc có âm thanh hơi giống thế"". Chẳng ngại giấu giếm sự cay cú, Bowie đã viết trong phần ghi chú lót ở album Hunky Dory rằng Life on Mars? "được truyền cảm hứng từ Frankie". Frankie ở đây chính là Frank Sinatra.

Kiệt tác "Life on Mars?":

Một thế giới khác

Rất khó để nhận định Life on Mars? có thực hoành tráng hơn My Way không, đó là sự muôn màu của nghệ thuật mà người ta không thể chắc chắn. Nhưng có một điều chắc chắn: Life on Mars? đã đưa tới cho thế giới một kiệt tác mới và một vĩ nhân mà ngày nay ai cũng biết là David Bowie.

Life on Mars? ban đầu được phát hành trong album phòng thu thứ 4 của Bowie là Hunky Dory (1971). Album thất bại về thương mại trong lần đầu phát hành, chỉ bán được khoảng 5.000 bản trong quý đầu, khiến nó không thể đột phá vào các BXH ở Anh. Tuy nhiên, có tin đồn rằng kết quả đáng thất vọng này một phần do chính hãng đĩa RCA. Theo đó, các giám đốc điều hành đã biết Bowie chuẩn bị sáng tạo ra một nhân vật mới nên đã quyết định ngừng mọi hoạt động tiếp thị tiêu tốn ngân sách lớn. Và quả thực, chỉ vài tháng sau, nhân vật biểu tượng hàng đầu lịch sử âm nhạc Ziggy Stardust ra mắt.

Sau chiến thắng của Ziggy, Hunky Dory trở lại thành công thương mại và Life on Mars? được phát hành dưới dạng đĩa đơn gần 2 năm sau khi ra mắt, năm 1973, dưới bỏ bọc mới của Bowie. Nhưng trên mọi con số thành tích, di sản để lại mới là thứ quý giá nhất. Hunky Dory có lẽ là album phải có mặt trên đời nhất của Bowie, đã báo hiệu sự thay đổi về phía dòng art pop và cho thấy sức linh hoạt không thể cản bước của người nghệ sĩ - thứ tài sản lớn nhất của Bowie. Album, mà điển hình chính là Life on Mars? chứng minh rằng Bowie không chỉ là một một nghệ sĩ rock truyền thống mà đánh đấu mở đầu cho một sự nghiệp không giống ai.

Life on Mars? được cho là magnum opus (thành tựu lớn nhất, theo tiếng Latin) của Bowie. Một thế giới kỳ lạ mới xuất hiện, nơi Bowie quay cuồng trong siêu thực về sự thoát ly (mà về sau ông sẽ ngày một mở rộng ra). Ca khúc dẫn nguồn tham khảo từ Working Class Hero của John Lennon tới Alley Oop của Hollywood Argyles, một giai điệu doo-wop năm 1960 về một người thượng cổ.

"Ca khúc này siêu dễ" - Bowie nói về quá trình viết ca khúc kinh điển này - "Tuổi trẻ thì cái gì cũng dễ dàng. Một ngày đẹp trời ngoài công viên, ngồi trên bậc thềm khán đài. "Thủy thủ bap-bap-bap-bap-baaa-bap". Một nữ anh hùng dị thường. Sự mê li của tầng lớp trung lưu".

"Tôi đi bộ tới Beckenham High Street để bắt xe buýt tới Lewisham mua giày và áo nhưng không tài nào thoát khỏi những suy nghĩ đó. Nhảy xuống sau hai điểm dừng để bắt ô tô và nhanh chóng quay lại nhà ở đường Southend" - anh kể tiếp - "Không gian làm việc là một căn phòng lớn trống trải với chỉ một chiếc ghế dài; một màn hình tân nghệ thuật giá hời; một cái gạt tàn lớn đơn độc và một cây đại dương cầm. Dễ chịu".

Sự phóng túng trong không gian làm việc nghệ thuật tiếp sức cho Bowie: "Tôi bắt đầu viết nó trên cây dương cầm và hoàn thành toàn bộ cả giai điệu và ca từ vào chiều muộn. Hay. Rick Wakeman đến vài tuần sau đó và tô điểm thêm phần dương cầm còn tay guitar Mick Ronson đã tạo ra một trong những đoạn đàn dây đầu tiên và hay nhất cho ca khúc, mà giờ đây thành một phần cố định trong các buổi diễn của tôi".

Nói là dễ nhưng Life on Mars? có cấu trúc phức tạp, bao gồm thay đổi hợp âm liên tục suốt bài. Ca từ thì luôn là lời đánh đố. Chính Bowie, như trong cuốn The Complete David Bowie (2011) của tác giả Nicholas Pegg, 2 lần nói về ý nghĩa của ca khúc. Một lần vào năm 1971, tóm tắt ca khúc là: "phản ứng của một cô gái nhạy cảm trước truyền thông". Tuy nhiên, tới năm 1997, anh giải thích suy nghĩ của mình: "Tôi nghĩ cô ấy cảm thấy thất vọng với thực tại… Rằng dù đang sống trong thực tế ảm đạm, cô được nói rằng có một cuộc sống tuyệt vời hơn nhiều ở đâu đó, và cay đắng thất vọng vì không thể vươn tới nó".

Diễn giải là vậy nhưng với ai lần đầu nghe Life on Mars?, hẳn đó là trải nghiệm siêu thực với những hình ảnh liên tục nhoáng qua. Sự kì diệu và bí ẩn của âm nhạc và ca từ. Người ta có thể không hiểu nó đang hát về điều gì, chỉ để lại những cảm giác bằng chứng cho sức hấp dẫn siêu nhiên ở David Bowie. Chính sức hút này sẽ đưa Bowie trở thành một trong những nghệ sĩ hấp nhẫn nhất từng xuất hiện trên trái đất. Hãy để Bowie đưa bạn tới một thế giới khác.