Chữ và nghĩa: Chữ "gì" còn thiếu gì?

Chữ "gì" còn thiếu gì? Chắc nhiều người sẽ ngạc nhiên không hiểu là câu hỏi (nghe có vẻ mơ hồ, khó hiểu này) muốn tìm hiểu điều gì?

"Gì" (là đại từ) trong tiếng Việt có tới 3 nét nghĩa. Nhưng có 2 nét nghĩa (khá tương đồng) thường được sử dụng trong giao tiếp: "1. Từ dùng để chỉ sự vật, sự việc, hiện tượng nào đó [thường dùng để hỏi] (VD: Cái gì đấy? Bạn tên là gì? Cậu đã làm được việc gì rồi?); 2. Từ dùng để chỉ sự vật, sự việc, hiện tượng nào đó bất kỳ (VD: Tớ ăn gì chả được. Cô làm gì thì làm đi. Mua quà gì cho phải.)" ("Từ điển tiếng Việt", Trung tâm Từ điển học, NXB Đà Nẵng, 2020).

Mọi học sinh bắt đầu đi học lớp 1, khi ghép vần thì từ "gì" được đánh vần là "gi i gi huyền gì" [có 2 âm vị (1 phụ âm đầu, 1 nguyên âm làm âm chính) + thanh điệu huyền]. Nhìn vào mặt chữ, ta thấy ngay sự bất hợp lý của cách ghép vần này. Nếu là chữ "dì" (chị em của mẹ) thì sẽ là "dờ [d] i di huyền dì". Đem đối chiếu "gì" với "dì", ta thấy /gì/ thiếu mất chữ i để thành âm vị [z]. Âm vị [z] này được thể hiện bằng các con chữ /d/ (da dẻ), /gi/ (gia giảm), còn âm vị [ʐ ] thể hiện bằng con chữ /r/ (ra rả, rực rỡ).

Như vậy, trong tiếng Việt, âm vị [z] được thể hiện bằng 2 chữ cái /gi/ khi nó đứng trước 4 nguyên âm dòng trước (i, e, ê, iê), chẳng hạn trong các từ: "gì", "giết", "giếng". Nếu dùng con chữ /d/ thì sẽ viết là "dì (ruột)", "diết (dóng)", "diếng" (d = gi). So sánh, ta thấy các từ "gì", "giết (chóc)", "giếng (trời)" là đã viết thiếu chữ cái /i/. Nhưng nếu viết cho đầy đủ các con chữ theo đúng quy định chính tả (là "giì", "giiếng, "giiết") thì nom kỳ quá. Thế là, các nhà soạn chữ quốc ngữ đã "tỉnh lược" đi một chữ /i/ (cho đỡ rườm rà và có tính thẩm mỹ?).

TS Lê Hữu Tỉnh, trong bài viết "Về trường hợp chính tả GỊA (giặt gịa) và GIẠ (giạ lúa)" ("Ngôn ngữ & Đời sống", số 3, 1997) cho rằng "đây là trường hợp chính tả "phi quy tắc" hoặc "chính tả theo thói quen"". Hai từ trên có một âm tiết giống nhau về con chữ (/g/, /i/, /a/), nhưng lẽ ra phải khác nhau về cách viết. Phân tích ngữ âm - âm vị học, ta sẽ thấy phần vần của hai trường hợp là khác nhau. Với từ GIẠ (trong "giạ lúa") phần vần là [a] (cấu trúc âm tiết là gi + a). Còn với GỊA trong "giặt gịa") phần vần là [ia] (cấu trúc âm tiết là gi + ia). Nếu viết cho đúng "giạ" (gi/ạ) và "giịa" (gi/ị/a) thì ta nhận ra ngay sự bất hợp lí đó (với kết hợp 3 chữ cái [g, i, a] thì chỉ đặt thanh điệu lệch đi, một vào a, một vào i, ta sẽ có 2 từ khác nhau: giạ (lúa), (giặt) gịa.

Nếu /gi/ đứng trước các nguyên âm dòng sau /u, ô, o, uo, ư, ơ, a, ươ/ thì không có vấn đề gì. Chẳng hạn, ta vẫn viết "giu", "giô", "gio", "giư", "giơ", "gia", "giương" một cách bình thường (mà đây mới là chính tả bình thường). Tuy nhiên, do đặc thù ngữ âm tiếng Việt mà các nhà sáng tạo ra chữ Quốc ngữ đã có những quy định chính tả riêng. Điều này cũng không phải tùy tiện, võ đoán hoàn toàn. Âm vị [z] có 2 biến thể chính tả /g và gi/ khi kết hợp với các nguyên âm dòng trước và dòng sau. Cũng như âm vị [ŋ] tiếng Việt có 2 biến thể: /ng/ và /ngh/. Viết là /ngh/ (tổ hợp âm vị 3 con chữ) khi kết hợp với các nguyên âm dòng trước (VD: Nghi, nghe, nghe, nghiêng) và /ng/ (tổ hợp âm vị 2 con chữ) với nguyên âm dòng sau (VD: Ngu (ngốc), ngộ (nhận), ngo (ngoe), nguồn (gốc), ngư (dân), ngơ (ngác), (nguy) nga, ngượng (ngập)). Sự bất hợp lý (sai quy tắc) này, do dùng quen từ lâu rồi làm ta không để ý.

Thế đấy, trong ngôn ngữ, nhiều khi cái bất bình thường lại trở thành bình thường.

Chữ "gì" còn thiếu chữ gì?

Truy tìm thấy một chữ "i" ẩn mình.