Chuyện ít kể về họa sĩ Phan Kế An

(Thethaovanhoa.vn) - Qua Thể thao và Văn hóa (TTXVN), nhà phê bình mỹ thuật Quang Việt có những chia sẻ với độc giả về họa sĩ Phan Kế An, một trong những gương mặt có nhiều ảnh hưởng tới mỹ thuật Việt Nam. Ông vừa qua đời vào ngày 22/1.

• Phan Kế An-Người họa sĩ đa tài
• Vĩnh biệt danh họa Phan Kế An
• Dấu ấn chiến tranh trong hội họa Phan Kế An

1. Từ ngày ông Phan Kế An chuyển từ phố Thợ Nhuộm về sống ở một khu chung cư trên phố Lò Đúc, tôi đã nhiều lần hạ quyết tâm phải đến thăm ông và căn nhà mới của ông. Nhưng phần vì bận, phần vì ngại ông “không nghe được”, nên tôi cứ lần lữa mãi… và rồi không bao giờ được gặp ông nữa!!!

Cách đây hai năm, cũng vào dịp giáp Tết, tôi và Hoàng Anh, Tổng biên tập Tạp chí Mỹ thuật, có đến thăm ông Phan Kế An. Ngoài thăm, còn có hai việc: thứ nhất, biếu báo Tết trong có bài phỏng vấn ông (Hoàng Anh thực hiện); thứ hai, chuyển một cuốn sách viết về Đảng, trên bìa có in tranh của ông, và số tiền nhuận bút 500.000 đồng, do họa sĩ Hà An Huy ở Nhà xuất bản Trẻ nhờ tôi chuyển giúp cho ông Phan Kế An.

Nhận tiền, ông Phan Kế An cười khề khà, hỏi: “Có tiền nữa cơ à?”.

Buổi trưa hôm ấy rất vui. Ông Phan Kế An, tôi và Hoàng Anh còn chụp chung rất nhiều ảnh. Nghe chị giúp việc nói, ông Phan Kế An vẫn uống được rượu vang, uống với măng đóng hộp. Vậy xem ra ông còn khỏe, chỉ có chữ ký của ông thì nhỏ xíu, trông rất tội.

2. Bố tôi (họa sĩ Quang Phòng) có lần kể: Khoảng giữa năm 1947, khi bố tôi vừa về đến Bắc Kạn, thì hai người mà bố tôi gặp đầu tiên chính là Tô Ngọc Vân và Phan Kế An. Trên khắp các nẻo đường kháng chiến ở Việt Bắc, có rất nhiều người nhớ đến Phan Kế An, bởi ông vừa là họa sĩ (họa sĩ ngày ấy không nhiều), vừa là con trai của cụ Phan Kế Toại.

Bố tôi có một bà cô tên là bà giáo Thư, chỉ gặp ông Phan Kế An đúng một lần (khi ông cùng bố tôi ghé vào nghỉ nhờ ở Bắc Giang), mà mấy chục năm sau, bà cứ hỏi thăm “anh họa sĩ Phan Kế An” suốt.

Ông Phan Kế An khá thạo nghề y, Tây y. Ở Việt Bắc, nghe nói ông cũng đã chữa được bệnh cho một số người. Có lần, có một gia đình có người bị bệnh nhờ người ta đi gọi thầy thuốc, nhưng lại dặn kỹ “Nhớ gọi ai thì gọi chứ không gọi ông Phan Kế An”. Vậy mà được tin, ông Phan Kế An vẫn vui vẻ đến chữa và chữa khỏi. Gia đình người bệnh vừa biết ơn vừa ân hận vì đã trót lỡ lời với ông…

Cách đây 5 -7 năm, một lần, gặp tôi, ông Phan Kế An khoe: “Tao vừa được sang thế giới bên kia, khoảng… 5 phút!” Thì ra ông vừa bị “một cú” gì đó về sức khỏe liên quan đến tim, may mà ông và gia đình ông biết cách sơ cứu đúng phương pháp, và ông đã “sống lại” trong bệnh viện.

3. Xưa, ông Phan Kế An và tôi hay “có việc” phải đi với nhau, rất nhiều thứ việc, loại việc. Ông cứ thong thả đạp chiếc xe đạp Đi-a-măng cũ, trời rét thì ông đeo găng tay len, thường chỉ đeo găng ở một tay (có lẽ do thói quen hút thuốc). Hôm nào hẹn ông, tôi cứ đến cửa nhà ông giật chuông (chuông cơ học) – là y như rằng, một là cô Khanh (vợ ông), hai là chính ông, thò đầu qua cửa sổ trên tầng hai để thả gọn đúng một câu: “Đợi tí nhé”, rất niềm nở.

Nhà ông bừa bộn hiếm có, không có chỗ nào là không có vài thứ gì đấy. Hình như còn nuôi cả mèo. Trong căn phòng làm việc của ông có mấy cái kệ, trên để tranh, báo, giấy tờ, tài liệu cao tú hụ, có đống tôi thấy cả chục năm không hề suy suyển.

Ông bảo: “Cứ lấy mấy tờ giấy to phủ lên, chẳng mất cái gì bao giờ”. Mà đúng là ông không đánh mất cái gì bao giờ thật.Cách đây mấy năm, ông đến bảo tôi: “Bao giờ tao soạn xong toàn bộ tranh biếm họa, mày làm giúp tao quyển sách nhé”.

4. Năm 2008, một buổi chiều chủ nhật, rét, tôi đến “làm việc nghiêm túc” với ông Phan Kế An. Nói là nghiêm túc vì lần đó tôi muốn cùng ông chốt lại một số vấn đề về cuộc đời hoạt động của ông. Chưa kịp nói gì, ông đã đánh mắt “tình tứ” hỏi tôi: “Làm tí không?” Tôi thưa "có".

Thế là ông và tôi vào chuyện bằng rượu…

Rồi tôi đề nghị: “Thôi! Để đỡ mất thì giờ của cụ, cụ cứ cho cháu xin cái lý lịch”. Không ngờ ông có lý lịch khai sẵn thật, rất tỉ mỉ, đầy đủ. Ông cười, bảo: “Mày lại lười rồi!”

Cuối cùng, ông Phan Kế An đưa cho tôi một tập ảnh chụp tranh, phóng khá to, trong có cả mấy ảnh chụp tranh biếm họa của ông in trên bìa báo “Sự thật”. Tôi chỉ chọn đúng một cái biếm họa, có vẻ “hiền” nhất. Ông lại bảo: “Sợ à?” Tôi trả lời ông: “Không ạ. Chỉ vì mấy cái kia bây giờ không hợp”. Thế là ông nhìn tôi, cười khanh khách…

Trên thực tế, từ trước tới giờ, tôi làm gì cho ông Phan Kế An, ông cũng đều rất ưng ý. Ông hay bảo: “Riêng mày, tao không phải nghĩ”.

Không biết đoạn viết “Chia tay” này của tôi, ông có ưng ý không nhỉ?!

Phan Kế An-Người họa sĩ đa tài

Khi còn tại thế, họa sĩ từng tâm sự về thời gian được sống và vẽ bên cạnh Bác rằng hai tuần tuy ngắn ngủi nhưng vô cùng ý nghĩa. Ông đã học được biết bao bài học quý báu từ Người.

Quang Việt