Các dị bản bất ngờ của truyền thuyết Hồ Hoàn Kiếm trong sử sách

Tuy nhiên, cách đây ít lâu, nhà nghiên cứu Trần Quang Đức, tác giả của cuốn sách Ngàn năm áo mũ, và dịch giả Trà kinh, Trường An loạn vừa nêu một loạt dị bản khác nhau của sự tích Hồ Hoàn Kiếm khác. Trong đó, có những dị bản vua Lê Thái Tổ “ném kiếm xuống hồ”, vua dùng bảo kiếm chỉ rùa song bị rùa ngậm mất...

Theo ghi chép Giáo sư Nguyễn Đổng Chi, trong bài Sự tích Hồ Gươm trong sách giáo khoa lớp 6, tập Một đang lưu hành trong nhà trường: Một năm sau khi đuổi giặc Minh, một hôm Lê Lợi - bấy giờ đã làm vua - cưỡi thuyền rồng, dạo quanh hồ Tả Vọng. Nhân dịp đó, Long Quân sai Rùa Vàng lên đòi lại thanh gươm thần. Khi thuyền rồng tiến ra giữa hồ, tự nhiên có một con rùa lớn nhô đầu và mai lên khỏi mặt nước. Theo lệnh vua, thuyền đi chậm lại. Đứng ở mạn thuyền, vua thấy lưỡi gươm thần đeo bên người tự nhiên động đậy. Con Rùa Vàng không sợ người, nhô đầu lên cao nữa và tiến về phía nhà vua. Nó đứng nổi trên mặt nước và nói: “Xin bệ hạ hoàn gươm lại cho Long Quân!”

Vua nâng gươm hướng về phía Rùa Vàng. Nhanh như cắt, rùa há miệng đớp lấy thanh gươm và lặn xuống nước. Gươm và rùa đã chìm đáy nước, người vẫn thấy vật gì sáng le lói dưới mặt hồ xanh  

Từ đó, hồ Tả Vọng bắt đầu mang tên Hồ Gươm hay Hồ Hoàn Kiếm.

Vì đa phần các thế hệ học truyền thuyết Hồ Hoàn Kiếm theo văn bản trên, nên dư luận khó chấp nhận tờ lịch mang dị bản khác. Tuy nhiên, những dị bản mà nhà nghiên cứu Trần Quang Đức vừa công bố trên trang cá nhân khiến nhiều ngỡ ngàng.

Nhà nghiên cứu Trần Quang Đức

Được sự chấp thuận của nhà nghiên cứu Trần Quang Đức, Thethaovanhoa.vn xin trích đăng những quan điểm và dẫn chứng của anh về sự việc.

Vào giai đoạn Lê mạt, trong cuốn Sơn cư tạp thuật có đoạn: Hồ Gươm nằm ở phía Đông kinh thành, tương truyền buổi đầu thời Cao Hoàng đế (chỉ Lê Lợi), có con rùa to như cái lọng, nổi trên mặt nước, khấn yểm đều không khắc chế được. Cao Hoàng lấy kiếm chỉ vào nó, nó nghển cổ như ngóng nhìn. Cao Hoàng tức giận ném kiếm xuống hồ, con rùa liền lẩn đi. Vua sai tát cạn nước hồ, nhưng không thấy nó đâu, kiếm cũng chẳng biết ở nơi nào.

Còn trong giai đoạn Lê mạt, Nguyễn sơ, Phạm Đình Hổ, Nguyễn Án cũng viết trong Tang thương ngẫu lục: Hồ Hoàn Kiếm ở Thăng Long nằm cạnh phường Báo Thiên, thông với nước sông, thế rất rộng lớn, là nơi Thái tổ hoàng đế triều trước bị rơi kiếm vậy. Buổi đầu Thái tổ khởi nghĩa, được một thanh kiếm cổ, sau khi phục quốc hay dắt bên người. Một hôm du thuyền trên hồ, thấy con rùa lớn nổi lên mặt nước, bắn nó không trúng, lấy kiếm chỉ nó, kiếm rơi chìm xuống, rùa bỏ đi theo kiếm. Vua nổi giận, sai bịt cửa hồ, xây đê tát nước, tìm vẫn không được. Đời sau nhân vết tích phân làm hai hồ Tả Vọng và Hữu Vọng.

Cũng theo tìm hiểu của Trần Quang Đức, trong Đại Nam Nhất Thống Chí, sự tích Hồ Hoàn Kiếm được kể như sau: Hồ Hoàn Kiếm nằm ngoài cửa Đông Nam thành. Tương truyền Lê Thái Tổ du thuyền ở hồ này, có con rùa lớn nổi lên, (vua) dùng bảo kiếm chỉ nó, rùa ngậm kiếm mà chìm. Một thuyết khác nói rằng Lê Thái Tổ lúc đầu có được kiếm thần, ấn thần, bèn khởi binh, nhân đó truyền làm báu vật truyền đời. Đến đêm Lê Thuần hoàng băng hà, kiếm thần, ấn thần đều mất. Người đời sau thấy chuôi kiếm nổi ở giữa hồ, phút chốc lại chìm xuống, nên mới đặt tên Hồ Hoàn Kiếm

Giai đoạn Nguyễn mạt, Trần Quang Đức cũng chỉ ra trong cuốn Hà Thành Kim Tích Khảo giải thích về tên gọi Hồ Hoàn Kiếm: Hồ Hoàn Kiếm nằm ngoài cửa Đông Nam, trong thành Đại La. Tương truyền Lê Thái Tổ du thuyền ở hồ này, có con rùa lớn nổi lên, (vua) dùng bảo kiếm chỉ nó, rùa ngậm kiếm mà chìm. Một thuyết khác nói rằng Lê Thái Tổ lúc đầu có được kiếm thần, ấn thần, bèn khởi binh, nhân đó truyền làm báu vật truyền đời. Đến đêm Lê Thuần hoàng đế băng hà, kiếm thần, ấn thần đều mất. Người đời sau thấy chuôi kiếm nổi ở giữa sông, một chốc lại chìm xuống, nên mới đặt tên Hồ Hoàn Kiếm.

Từ những dẫn chứng trên, tác của của Ngàn năm áo mũ kết luận: Trong trường hợp này, không có truyền thuyết nào đáng tin hơn truyền thuyết nào. Quan trọng là đừng vội cười nhạo những ý kiến khác với vốn hiểu biết thông thường của mình.

Thethaovanhoa.vnsẽ tiếp tục cập nhật những ý kiến xung quanh sự việc.

Phạm Mỹ
Tổng hợp