'Quận nghệ thuật' ở Hà Nội, có thể không?

Đây nguyên là khu Xí nghiệp Dược phẩm T.Ư 2, hoạt động từ đầu những năm 1960. Sau khi xí nghiệp (nay là công ty cổ phần) chuyển toàn bộ ra khu công nghiệp ở Vĩnh Phúc, hầu hết toàn bộ nhà xưởng ở đây để không. Có lẽ, do suy thoái kinh tế, mà một vài năm nay, tình trạng “để không” của hàng chục ngàn m2 nhà xưởng với khung bê tông cốt thép ấy không có cách gì khắc phục. Từ năm 2012, người ta thấy rậm rịch một số xưởng sửa chữa ô tô, rửa xe máy ở tầng 1 của khu nhà B đi vào hoạt động (nhân đây, nói thêm là ở Hà Nội có một đặc điểm thú vị: dịch vụ sửa chữa, rửa xe gắn máy rất bén nhạy với những khu đất để trống, hoặc sau phá dỡ. Từ dự án khách sạn phải rút lui trong Công viên Thống Nhất, đến những khu đất lớn nhỏ xen kẽ trong các con phố mới mở, hoặc bị phá dỡ trong các khu phố quen như Bà Triệu, Đoàn Trần Nghiệp, Nguyễn Bỉnh Khiêm,… cứ hở ra là cái dịch vụ tiện ích kia xuất hiện).

Đầu năm 2013 thì hoạt động ở địa chỉ số 9 này thực sự sôi động. 5 dãy nhà xưởng đã và đang được chia ngăn, sửa chữa thành các studio ảnh cưới, gallery, cà phê, billiard, cửa hàng thời trang, phụ kiện… và những không gian nghệ thuật đương đại cũng mọc lên.

Từ những khu nhà xưởng bị bỏ không thế này...

Từ ở và kinh doanh

Khu nhà A có 5 tầng thì gần như toàn bộ tầng 5 đã được 5 gia đình chung tiền thuê để ở, trong đó có gia đình của một kiến trúc sư. Do tính chất thuê có thời hạn nên cách cải tạo không gian của họ cũng rất sáng tạo. Những thùng hoặc phần ống sắt cũ được biến thành chậu trồng cây, hoa, những bục bệ bê tông sẵn có được cải tạo thành bàn làm việc, kệ bếp, kệ nhà tắm. Có những góc không gian chết được thu xếp quây lồng nuôi gà. Một không khí sống có tính nghệ thuật, gần gũi thiên nhiên lan tỏa ở đây. Nghe một chủ nhà kể là buổi đêm, dù là mùa Hè thì cũng phải đắp chăn cho đỡ lạnh… rồi so sánh với sự chật chội ở trong phố, mới thấy cuộc sống ở đây phóng khoáng thay. Phần nhỏ còn lại của tầng này, nghe đâu đã có chủ nhân mới là họa sĩ Lê Quảng Hà.

Cũng có thể đó là nhóm 5 gia đình hơi đặc biệt, nghệ sĩ tính của Hà Nội thì mới “chui” vào cái nơi ồn ào này. Quán Barbetta 2 cũng đã kịp chiếm trọn một nửa tầng 2 của khu nhà B. Tối nào cũng có nhạc ồn ã hoặc vui vẻ. Quán này do một nhóm kiến trúc sư và thiết kế đồ họa khởi xướng. Ở đây, bạn có thể ngồi bar ngắm các biển xe gắn máy cũ kỹ, được trưng dụng làm diềm trang trí quầy, lạ mắt mà không kém phần hoài cổ. Bạn cũng có thể ồn ào một chút với những bàn billiard cách quầy một ô cửa. Nhưng cũng có thể chọn một góc phòng riêng, nhâm nhi ly cà phê và ngắm những tấm bằng khen, ảnh cán bộ nhân viên của xí nghiệp dược lừng lẫy một thời. Căn phòng nhỏ, vẫn còn nguyên cả vệt tường thủng,… tất cả gợi cảm giác là lạ, tò mò, hoài niệm…

...Có thể trở thành một art shop (Nhà sàn Collective)

... Hoặc một cửa hàng ký gửi thời trang (Tầng 2, nhà A)

...Hay là một cafe cho người trẻ phóng khoáng như District 1

Trở lại khu A, bạn cũng có thể chọn một quán cà phê trẻ trung khác, nơi bạn có thể đem theo những chú chó, mèo yêu đến cùng bạn bè. Ấy là District 1 café. Trong không gian thoáng đãng, bàn ghế giản dị, mang tính chất quần tụ vui vẻ, District 1 café còn có cả một ngăn dành trưng bày đồ thời trang cho khách hàng trẻ mục tiêu của mình... Kế đó là một cửa hàng kinh doanh theo hình thức ký gửi. Trên tinh thần cũ người mới ta, hay ngược lại, cũ ta mới người, cửa hàng nhận ký gửi đồ từ thời trang, phụ kiện cho đến vật phẩm trang trí, làm đẹp trong gia đình,… có thể cũ nhưng vẫn dùng tốt. Cách này có thể không mới mẻ gì, vì lâu nay trên các trang mạng xã hội và mua bán điện tử cũng đã có dịch vụ tương tự. Nhưng một cửa hàng chuyên dành cho dịch vụ này thì có lẽ rất ít ở Hà Nội, nếu không muốn nói là đầu tiên. Một phần tầng 2 của khu nhà này là địa chỉ mới của Tadioto, một địa chỉ cà phê và sinh hoạt nghệ thuật nổi tiếng ở Hà Nội mà chủ xị là nhà văn Việt kiều Nguyễn Quý Đức. Đây là địa điểm dừng chân thứ ba của Tadioto, sau hai địa chỉ trên phố Triệu Việt Vương và Trương Hán Siêu. Cạnh Tadioto là một studio thời trang của một nhà thiết kế người nước ngoài… Phải nói, tầng 2 của khu nhà A là nơi của bar, cà phê và thời trang nhiều phong cách.

Tầng 1 của khu B cũng có một cửa hàng thời trang và kiêm thêm những món đồ xách tay độc đáo khác, thậm chí có cả những mặt hàng thiết thực như bỉm, sữa,… cho trẻ em. Và cạnh Barbetta ở tầng 2 của khu này, một studio ảnh cưới cũng mới kịp khai trương… Một cảm giác sống tận hưởng, fantasy có lẽ sẽ chiếm hữu tâm trí bạn nếu dành một khoảng thời gian nhỏ trong ngày lang thang ở đây. Bạn được tách ra khỏi sự ồn ã, xô bồ ngay ngoài kia để tiếp nhận một không khí sống khác, cũng ồn ào nhưng có thêm hương vị sáng tạo.

Đến làm nghệ thuật

Tầng 4 của khu nhà A có studio 9A4 M của họa sĩ Phương Vũ Mạnh. Anh muốn có một không gian rộng đủ để vẽ và đặc biệt có thể mở các chương trình nghệ thuật thử nghiệm có bán vé, với múa, âm nhạc đương đại và body painting. Tầng 3 của nhà này là khu xưởng nghệ thuật của nhóm các nghệ sĩ giàu tinh thần thể nghiệm Nhà sàn Collective. Họ biến nơi đây thành một địa chỉ hoạt động đa dạng, vừa là xưởng làm  việc, nơi trưng bày triển lãm, vừa thêm một cửa hàng nhỏ bán đồ thiết kế của nghệ sĩ, để tăng thu nhập duy trì hoạt động. Bước đầu, Nhà sàn Collective đã có triển lãm mở màn với đa dạng hình thức nghệ thuật thể nghiệm của các nghệ sĩ Việt Nam, Hàn Quốc, rồi trò chuyện nghệ thuật với một nghệ sĩ âm thanh từ Singapore, xưởng nghệ thuật của hai nghệ sĩ Việt Nam và Hà Lan… Bên cạnh họ là trụ sở Trung tâm Âm nhạc thể nghiệm Đom Đóm của nhạc sĩ Kim Ngọc. Tầng 1 của khu nhà A sẽ sớm có một gallery nhỏ của một bạn sinh viên năm cuối, Đại học Mỹ thuật Việt Nam. Bạn trẻ này thậm chí còn phải thuê lại phần nhà không dùng hết của một người khác với giá cao hơn mức chung. Như lời của một người trông giữ xe ở đây, phải “tranh cướp” nhau mới thuê được. Đã có những họa sĩ từ Hải Phòng cũng tìm đến với hy vọng có được một khu xưởng rộng rãi, giá phải chăng để làm việc nhưng rồi nhanh chóng ra về trong thất vọng, mặc dù rất mừng cho Hà Nội lại có thể có được một tụ điểm nghệ thuật như vậy.

Không chỉ có các nghệ sĩ nội mới thính nhạy với khu này. Work Room Four, ở tầng 4, khu nhà E, hoạt động từ đầu tháng 6 cũng hứa hẹn là một địa chỉ sinh hoạt nghệ thuật thú vị, do một nhóm người nước ngoài và Việt Nam cùng điều hành. Ở đây đang có các khóa học Kể chuyện bằng hình ảnh kỹ thuật số dành cho hai nhóm tuổi, 12 - 15 và 16 - 20, hợp tác với dự án The Learning Project Asia. Và hy vọng, họ sẽ có thể mở những khóa học tiếng Anh dành riêng cho nghệ sĩ nữa…

Hoàn toàn có thể trở thành một nơi giải trí "thời thượng" như Barbetta 2, nhất là về đêm

Một arts district của Hà Nội, có thể không?

Số 9 Trần Thánh Tông là nơi đầu tiên ở Hà Nội mà có nhiều nghệ sĩ cùng tụ về để tìm kiếm không gian hoạt động, từ vẽ tranh đến thể nghiệm với các hình thức nghệ thuật thị giác và âm nhạc đương đại. Nó khiến người ta liên tưởng đến những khu nghệ thuật (arts district) đình đám thế giới. Đặc điểm giống nhau là đều tận dụng từ các khu nhà xưởng sản xuất bỏ không. Nhưng nếu arts district ở Los Angeles (Mỹ) hay 798 (Bắc Kinh) rộng hàng trăm ngàn m2, và các nghệ sĩ tiền phong là những người đầu tiên “hồi sinh” khu vực bỏ không ấy rồi hình thành nên tổ chức cộng đồng nghệ sĩ mang tính tự giác và chuyên nghiệp cao… thì ở số 9 Trần Thánh Tông, mọi chuyện với nghệ sĩ ta lại khác: họ không phải là những người đầu tiên khởi sự ở đây và hiện tại, mới đang dừng lại là sự tụ hợp của từng cá nhân hoặc nhóm nghệ sĩ riêng lẻ. Một trong những lý do lớn nhất để chỗ này thành tụ điểm của nghệ sĩ có lẽ là vì giá thuê dễ chấp nhận: khu nhà A có giá giảm dần theo chiều cao tầng nhà, tầng 5 có giá thấp nhất, khoảng 50.000 đ/m2/tháng, mỗi tầng chênh lệch khoảng 10.000 đ/m2/tháng. Đây cũng là khu nhà có giá thuê thấp nhất trong số 5 khu nhà xưởng và cũng là nơi có nhiều nghệ sĩ thuê hơn cả.

Căn phòng nhỏ thuộc Barbetta 2 có lưu giữ lại một phần ký ức khu nhà này.

Nhưng mọi chuyện đều có thể đổi thay theo thời gian. Biết đâu, các nghệ sĩ từ tự phát sẽ liên kết với nhau thành cộng đồng, tổ chức những sự kiện nghệ thuật lớn nhỏ hấp dẫn ở đây, mở ra nhiều chiều thưởng ngoạn nghệ thuật ở đây… để từ một sự tụ họp cơ học thành một cộng đồng nghệ thuật có tổ chức. Và biết đâu đấy, tinh thần nghệ thuật tiền phong mới mẻ ấy có thể làm lay chuyển những quyết định tưởng như đã đóng đinh của chính quyền. Hà Nội đã chật chội chung cư lắm rồi, chỉ còn thiếu không gian cho trường học và nghệ thuật…

Chi Mai
Thể thao & Văn hóa Cuối tuần