Franz Kafka - vẫn vĩ đại sau một thế kỷ

Tròn 100 năm ngày mất của nhà văn Franz Kafka (3/6/1924), một bức thư của ông sắp được đấu giá. Ở đó, trong câu chuyện với người bạn - nhà thơ người Áo Albert Ehrenstein - chúng ta được thấy ông chia sẻ những nỗi thống khổ trong công việc viết lách của mình, vào thời điểm đen tối của cuộc đời.

Và bức thư cũng cho thấy, bất chấp tình cảnh không thể tồi tệ hơn, Kafka cuối cùng vẫn bùng lên sức mạnh sáng tạo không thể cản phá.

Giữa cơn bạo bệnh

Bức thư hiếm hoi của Franz Kafka gửi Ehrenstein cho thấy nhà văn đã phải đấu tranh thống khổ như thế nào để đặt bút viết. Đó là thời điểm Kafka bị chẩn đoán mắc bệnh lao - căn bệnh cuối cùng sẽ giết chết ông. Theo các học giả, nó cũng là nguyên nhân làm tăng thêm cảm giác tê liệt tinh thần và bất lực nơi Kafka.

"Khi những lo âu đã thâm nhập vào một tầng tồn tại nhất định, việc viết lách rõ ràng sẽ dừng lại" - Kafka viết cho Ehrenstein - "Sức đề kháng của tôi cũng không mạnh mẽ gì".

Thư không đề ngày tháng nhưng các học giả tin rằng bức thư được viết trong khoảng từ tháng 4 đến tháng 6/1920, khi Kafka đang được điều trị bệnh tại một phòng khám ở Merano, miền Bắc Italy. Sự bế tắc đã ám ảnh Kafka suốt cuộc đời càng trở nên trầm trọng hơn do tình trạng thể chất kém của ông.

Được viết tay gọn gàng bằng tiếng Đức lịch sự, dễ đọc, bức thư được cho là phản hồi của Kafka trước yêu cầu của Ehrenstein về việc đóng góp bài cho Die Gefahrten - tạp chí văn học theo chủ nghĩa biểu hiện mà ông đang biên tập vào thời điểm đó.

Gần đó, Ehrenstein đã xem tác phẩm mới của Kafka được in, có thể là tuyển tập truyện ngắn Ein Landarzt (Thầy lang quê), viết năm 1917 và xuất bản hai năm sau đó. Nhưng Kafka nhanh chóng xua tan ý niệm rằng ông đang tích cực viết lách.

"Đã ba năm rồi tôi không viết gì cả, những gì xuất bản bây giờ đều là truyện cũ. Tôi không có tác phẩm nào khác, thậm chí không có cả những thứ tôi đã bắt đầu viết" - ông viết.

Một góc nhìn cá nhân

Gabriel Heaton, một chuyên gia về sách và bản thảo của nhà đấu giá Sotheby's ở London - nơi sẽ đưa bức thư này ra đấu giá trực tuyến vào ngày 27/6 tới, nhân 100 năm sau khi tác giả qua đời - cho biết những bức thư Kafka đề cập đến chuyện viết lách của mình là rất hiếm.

"Đây là một điều khá hiếm hoi, đồng thời là một lá thư có nội dung quan trọng. Thực sự có cảm giác như lá thư kéo ta gần hơn về phía Kafka với tư cách một con người, và mang lại cảm giác rất cá nhân"- Heaton nhận định.

Theo ông, giọng điệu của bức thư, với ký tên đơn giản là "Kafka", là của một nhà văn cũng như của một người đang nói chuyện với bạn bè mình. Nhưng đó "không phải là một bức thư mang tính văn chương về sự tự nhận thức".

"Trong số tất cả các nhà văn, việc Kafka nói với chúng ta về trở ngại viết lách là điều đặc biệt sâu sắc và ý nghĩa" - Heaton nói  - "Ông ấy gần giống như nhà vô địch về việc gặp các trở ngại viết lách, như chúng ta thấy từ nhật ký của ông".

Trong nhật ký, không ít lần Kafka nhắc tới đầy chua cay về tình trạng này. Chẳng hạn như "kết thúc việc viết, khi nào tôi mới bắt đầu lại?", "sự bất lực cũ" và "Hoàn toàn bế tắc. Những đau khổ không ngừng".  Rồi "anh phải lặn xuống, như đã từng, và chìm nhanh hơn những gì chìm trước ta" - Kafka viết trong nhật ký ngày 30/1/1915.

Heaton nói: "Chúng ta nhận thức rõ yêu cầu mà việc viết lách đặt ra cho Kafka là vô cùng khắt khe và đòi hỏi nguồn sức mạnh nội tâm sâu sắc của ông. Có thể cảm thấy rằng việc viết lách chưa bao giờ là dễ dàng đối với ông. Ông ấy kiệt sức vì nó. Đó không phải là thứ gì đó dễ dàng tuôn chảy ra khỏi ông".

Bất chấp giọng điệu u sầu của mình, đó là khoảng thời gian Kafka lao vào mối tình được cho là mãnh liệt nhất trong đời mình, với nhà báo người Czech Milena Pollková-Jesenská, người vừa dịch tác phẩm Der Heizer (Người đốt lò) của ông. Bà được cho là đã khuyến khích ông vượt qua sự trì trệ trong sáng tạo để viết những kiệt tác cuối cùng của mình, Das Schloss (Lâu đài) và Ein Hungerkunstler (Kẻ biểu diễn tuyệt thực).

"Bức thư được viết trong một khoảnh khắc tuyệt vọng. Nhưng thật đặc biệt, sau đó ông sẽ có một trải nghiệm mang tính thay đổi - điều tiếp thêm năng lượng cho ông ấy để bùng nổ sức sáng tạo cuối cùng" - theo Heaton.

Ehrenstein đã giữ bức thư này cho đến năm 1948. Về già, ông gửi lại nó cho nghệ sĩ gốc Czech có tên Dolly Perutz, người đã rời quê hương năm 1938 để trốn khỏi bàn tay Đức Quốc xã, hiện định cư ở Mỹ. Bức thư vẫn còn trong phong bì gửi hàng không mà bà nhận được.

Vẫn là cái tên "rất thời đại"

Dựa trên nhu cầu ngày càng tăng của các nhà sưu tập đối với những bức thư viết tay nói chung - vốn ngày càng hiếm hoi trong thời đại kỹ thuật số - và với những bức thư của Kafka nói riêng, người ta ước tính rằng bức thư sẽ được bán với giá từ 70.000 đến 90.000 bảng Anh (khoảng 2,3 - 3 tỷ VNĐ). Bức thư được bán lần cuối cách đây khoảng 11 năm. Phía Sotheby's cho biết chủ sở hữu hiện tại là một nhà sưu tập tư nhân lớn ở châu Âu và không cung cấp thêm thông tin.

Lần bán này nằm trong số rất nhiều hoạt động rầm rộ tưởng nhớ 100 năm ngày mất Kafka. Tuy đã qua đời cả thế kỷ, sự say mê của thế giới đối với Kafka không có dấu hiệu suy giảm. Có thể thấy điều này từ ấn bản nhật ký của ông vừa được xuất bản ở Anh, một loạt phim truyền hình mới về cuộc đời ông tại Đức, một mini series về ông đang chiếu trên Netflix, hoặc đạo diễn nổi tiếng người Ba Lan Agnieszka Holland đã hết sức nỗ lực làm phim tiểu sử về Kafka. Ngoài ra, còn có vô vàn triển lãm, hội thảo.

Sau khi Kafka qua đời vào năm 1924, bạn thân của ông là Max Brod đã làm trái di nguyện, cho xuất bản hàng loạt tác phẩm của Kafka. Các tác phẩm của Kafka trở nên nổi tiếng ở các nước nói tiếng Đức sau Thế chiến II, ảnh hưởng lớn đến văn học Đức và lan rộng ra khắp nơi trên thế giới vào những năm 1960. Nó cũng ảnh hưởng đến nhiều nghệ sĩ, nhà soạn nhạc và triết gia.

Và trên thực tế, cơn sốt Kafka chưa bao giờ giảm nhiệt, bất chấp có bao nhiêu người nhắc tới hoặc gắng viết theo lối của ông. Trên văn đàn, Kafka được coi như một "vị thánh". Và như nhà văn đồng hương Milan Kundera nói, mọi người đều phải câm nín khi tên ông được nhắc tới.

Thậm chí, gần đây, Kafka còn là đề tài trên TikTok - nơi thế hệ trẻ sự si mê với các tác phẩm cũng như câu chuyện cuộc đời của ông. Các thẻ #kafka và #kafkaesque được đính kèm vào hàng ngàn bài đăng với hàng triệu lượt xem.

Có thể nói, nghệ thuật của Kafka vẫn không ngừng khiến người khác choáng ngợp và các vấn đề mà ông đưa ra vẫn vô cùng có tính thời đại.