Cuộc đời đầy mâu thuẫn

(TT&VH) - Franz Liszt là nhà soạn nhạc, nghệ sĩ piano bậc thầy, một trong những nghệ sĩ vĩ đại nhất thế kỷ 19. Những ngón tay như “nhảy nhót” trên phím đàn, ông đã chinh phục châu Âu với những màn trình diễn của mình. Ông được hàng triệu thiếu nữ ngưỡng mộ, nhưng lại chưa một lần kết hôn. Cuộc đời của Liszt đầy những mâu thuẫn. Tròn 200 năm ngày sinh của ông (22/10/1811 – 22/10/2011), nhiều câu chuyện về Liszt lại nổi lên.

Franz Liszt chào đời ở thị trấn Raiding, Hungary, trong một gia đình có cha mang dòng máu Đức, còn mẹ là người Hungary. Vì vậy mà trong ngôi nhà nơi ông sinh ra có 2 tấm thẻ của Hội Văn học Nghệ thuật Ödenburger trao tặng, một được viết bằng tiếng Hungary và một bằng tiếng Đức.

Không được giới phê bình Đức “tán thưởng”

Cha ông là một nghệ sĩ piano nghiệp dư đầy đam mê. “Mọi sự thất vọng của người cha đã được đền bù trong sự nghiệp của Liszt. Mặc dù là một đứa trẻ ốm yếu, nhưng Liszt đã thực hiện một cách trọn vẹn mọi thứ mà người cha đã chất nặng lên ông” – đó là nhận định của Nike Wagner, người sáng lập ra Liên hoan Pelerinages thường niên ở Wemar, sự kiện tôn vinh Liszt, và là chắt của nhà soạn nhạc Richard Wagner.

Liszt đã chinh phục thế giới với vai trò là một nghệ sĩ dương cầm, cùng với nghệ sĩ vĩ cầm nổi tiếng Paganini. Nhưng ông cũng là ngôi sao “khét tiếng” với những mối quan hệ gây scandal và thói nghiện rượu.

Ở Weimar, Liszt tìm cách tiến xa hơn nữa trong vai trò nhà soạn nhạc. Song óc sáng tạo và sức tưởng tượng của ông lại bị nhiều nghệ sĩ cùng thời cũng như thế hệ sau hiểu sai.

Kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Liszt, nhiều câu chuyện về ông lại nổi lên. Liszt tự coi mình là “tu sĩ” bởi ông có lối sống ẩn dật. Ông đã chinh phục hàng triệu thiếu nữ, các màn trình diễn của ông luôn đông kín khán giả, cánh phụ nữ cuồng loạn đến ngất xỉu, nhưng ông lại chết trong cô đơn và bất hạnh.

Nhưng âm nhạc của ông vẫn là một “lãnh địa” chưa được khám phá hết, chỉ trừ những nhạc phẩm “hít”, như Liebestraum, các bản Hungarian Rhapsody, La Campanella. Sở dĩ như vậy vì phần lớn giới phê bình Đức cho rằng âm nhạc của ông không sâu sắc, nó không dựa vào những giá trị thực và thành tựu của truyền thống của nhạc cổ điển Đức. Đối với những nhà phê bình ấy, truyền thống Đức đó được tiếp nối bởi những tài năng như Brahms hay Richard Wagner, chứ không phải là các sáng tác của một người theo chủ nghĩa thế giới như Liszt.

Mối quan hệ với Richard Wagner

Sinh thời, mối quan hệ giữa Liszt và Richard Wagner – nhà soạn nhạc kiêm nhạc trưởng, đạo diễn kịch và nhà lý luận âm nhạc người Đức nổi tiếng - được nói đến nhiều. Khi 2 người gặp nhau lần đầu tiên tại một buổi chiêu đãi của Liszt ở Paris vào năm 1840, Wagner phàn nàn ông đang “buồn chán một cách tuyệt vọng”. Cuộc chuyện trò về âm nhạc giữa 2 người chẳng đi đến đâu. Sau đó, Liszt đã đưa cho Wagner một chiếc vé xem buổi trình diễn piano của ông vào đêm hôm sau. Wagner kể lại rằng ông đã “chết lặng” đi khi thưởng thức màn diễn đó.

8 năm sau, Liszt đã tới thăm Wagner ở Dresden. Lần này, họ lại nói chuyện về nghệ thuật, nhưng Wagner lại hướng câu chuyện của họ sang vấn đề tiền bạc. Khi Wagner hỏi tiền, Liszt, vồn là một người hào hiệp khác thường, đã giúp bạn ở mức có thể.

Năm 1857, Wagner viết một bài tiểu luận về các bản giao hưởng thơ của Liszt, trong đó ông bảo vệ thể loại nhạc mà Liszt đã tạo nên, phản bác lại sự chỉ trích của giới phê bình rằng đây là thể loại không có “hình thức rõ rệt”.

Wagner nhận định, những bản giao hưởng thơ đó đã mở cánh cửa tới âm nhạc của tương lai bằng việc tạo nên những hiệu quả văn học từ âm nhạc.

Trong khi đó, Liszt lại coi Wagner như một vị chúa của âm nhạc. Ông đã quyết định dành cả thể xác và tâm hồn để đưa nhạc của Wagner đến được với công chúng. Năm 1850, Liszt đã trình bày nhạc phẩm Lohengrin của Wagner ở Weimar. Mối quan hệ của 2 người chỉ “nguội lạnh” khi Wagner có quan hệ lãng mạn với Cosima (1837-1930) - cô con gái đã có chồng của Liszt và người tình là bà Marie d'Agoult (2 người sống với nhau từ năm 1835 đến năm 1839 nhưng không kết hôn).

Lúc đó, Liszt đứng về phía con rể là Hans von Bülow. Năm 1867, ông đã lớn tiếng phản đối về mối tình của Wagner với con gái mình. Nhưng 3 năm sau họ hòa giải và Liszt đã trở thành bố vợ của Wagner.

Trong cuộc sống, Wagner có thể làm cho Liszt phát cáu, nhưng trong suốt cuộc đời mình Liszt lại luôn giữ cách đánh giá kiên định về âm nhạc con rể. Nhưng ngược lại, Wagner lại không thể hiểu được những bản nhạc khô khan và có những yếu tố hiện đại mà Liszt biên soạn trong những năm cuối đời. 

Có lẽ cách tốt nhất để định giá lại âm nhạc của Liszt là hãy nghe các nhạc phẩm của ông, đặc biệt là những bản soạn cho piano sau này, và tìm hiểu về ông - con người khác thường.

Việt Lâm (tổng hợp)