Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 4 - 2023: Một 'Vua Ngan' với tinh thần nghĩa hiệp

Uông Triều là nhà văn thế hệ 7X có tiếng với nhiều truyện ngắn, tiểu thuyết về đề tài lịch sử, hay tản văn về Hà Nội. 

Ở mảng sáng tác cho thiếu nhi, anh là cây bút mới nhưng sớm đã có những dấu ấn đáng kể. Mới nhất, bản thảo truyện dài Vua Ngan xóm hồ của Uông Triều đã lọt vào top 10 chung khảo của Giải Dế Mèn lần thứ 4 - 2023 do báo Thể thao và Văn hóa (TTXVN) tổ chức.

Trước đó, anh còn có tập truyện Ong Béo và Ong Gầy (NXB Kim Đồng, 2022) đã lọt vào chung khảo Giải thưởng Hội Nhà Văn Việt Nam năm 2022 ở hạng mục văn học thiếu nhi. Đáng nói, đây là tác phẩm viết cho thiếu nhi đầu tay của anh, được viết từ lời hứa của người cha dành tặng cô con gái khi vào lớp 1.

Ẩn sâu chất nhân văn trong tinh thần nghĩa hiệp

Từ tập truyện ấy, Uông Triều nhận ra viết cho thiếu nhi không dễ dàng. Dẫu vậy, anh vẫn quyết định dành nhiều thời gian hơn cho các em nhỏ. Anh viết cho thiếu nhi trước hết với sự ưu tiên cao nhất là dành cho những đứa con của mình. Anh sáng tác bằng những câu chuyện đã xảy ra trong quá khứ, trong trí tưởng tượng tuổi thơ của chính mình với cây cỏ, bùn đất, côn trùng, gà vịt, ngan ngỗng, rắn rết, chó mèo… Để rồi, Vua Ngan xóm hồ được ra đời đầy ăm ắp ký ức về những loài vật nuôi quá đỗi quen thuộc và thích thú với tuổi thơ của anh.

Vua Ngan xóm hồ có nhân vật trung tâm là Vua Ngan, được xây dựng như một bậc trượng phu, một anh hùng bảo vệ sự bình yên cho cuộc sống của cư dân ở xóm hồ - khu vườn quê có những vật nuôi thân thuộc như ngan, gà, vịt, chó, mèo. Vua Ngan hội tụ đủ mọi đức tính tốt đẹp: dũng cảm, mạnh mẽ, điềm tĩnh, cẩn trọng, khiêm nhường, có tiếng nói và uy tín với cư dân xóm hồ.

Sử dụng hình thức đồng thoại, khai thác mô-típ phiêu lưu trong thế giới loài vật quen thuộc, song Vua Ngan xóm hồ có những sáng tạo mới mẻ của tác giả. Chỉ từ việc kể, tả diễn biến cuộc sống hằng ngày trong xóm hồ thông qua những mẫu thuẫn, tai họa ập đến, tác giả đã lột tả sinh động tính cách của từng nhân vật, trong đó đậm nét nhất chính là Vua Ngan.

Kể về thế giới loài vật nhưng ngầm ý tính cách nhân vật như trong đời sống con người, kết hợp với tình huống truyện kịch tính và giàu hành động, tác giả đã làm nổi bật nhân vật Vua Ngan với tinh thần nghĩa hiệp thông một số truyện tiêu biểu như Tranh hùng với Gà Trống, Hợp sức chiến Hổ Mang, Anh Gà Trống tử nạn, Vua Ngan đại chiến Diều Hâu, Chiến công của Chó Mực, v.v…

"Thông qua những nhân vật đồng thoại, ngoài việc để các em nhỏ có tình yêu với thiên nhiên, loài vật, tôi cũng muốn bồi đắp cho các em có một lòng nghĩa hiệp sẵn sàng giúp đỡ, bảo vệ người khác. Hơn thế, để các em có nhận thức đấu tranh với những cái xấu, những cái chưa tốt trong đời sống" - Uông Triều cho biết.

Tưởng như Vua Ngan xóm hồ với những kỳ vọng giáo dục của tác giả sẽ khiến truyện đọc trở nên nặng nề. Nhưng không, Uông Triều đã có cách trình hiện thông điệp phù hợp, khéo léo. Không trực diện, khiên cưỡng, các bài học đạo đức được hiển lộ từ diễn biến của tình huống truyện với giọng văn hài hước, mềm mại, và dễ chịu. Trong đó, tác giả chú trọng đến yếu tố thoại, mô tả hành động thay vì suy nghĩ của nhân vật. Điều này còn cho thấy ở Uông Triều có sự thấu hiểu tâm lý trẻ em và nhạy bén nắm bắt được đặc tính của loài vật trong tự nhiên.

"Tính nghĩa hiệp là đặc điểm trẻ con rất thích. Trong thâm tâm của mỗi đứa trẻ bao giờ cũng muốn trở thành những trang anh hùng nghĩa hiệp, nhất là những đứa trẻ trai. Bản thân tôi hồi bé cũng trải qua cảm giác như vậy" - anh nói thêm.

Từ đây, theo nhà văn Uông Triều, tính nghĩa hiệp cũng rất quan trọng trong cuộc sống của con người: "Người có tính nghĩa hiệp sẽ biết bảo vệ người thân, bạn bè, rộng hơn là khi thấy cảnh bất bình sẽ ra tay trợ giúp, bênh vực kẻ yếu. Điều này dường như trong xã hội hiện nay đang nhạt nhòa do lối sống ngại va chạm, sợ ảnh hưởng. Thế nên, đề cập đến tinh thần nghĩa hiệp cũng là một sự giáo dục lòng tốt cho trẻ".

Nhà văn Uông Triều còn nhấn mạnh thêm: "Cảm hứng của tôi về sự anh hùng, nghĩa hiệp rất mạnh. Đó là lý do những chuỗi truyện của tôi được gắn kết từ Ong Béo và Ong Gầy đến Vua Ngan xóm hồ, cũng như những tập truyện dự định viết sau này sẽ có chung một tinh thần và triết lý như vậy. Tất nhiên mỗi truyện sẽ có những hình thái khác nhau".

"Qua đó, tôi hy vọng trẻ em sẽ thích và cũng tìm được những điều khoái cảm ở trong những câu chuyện phiêu lưu. Hoặc giúp các em áp dụng vào đời thường trong những tình huống tương tự. Đó là khi người thân, bạn bè hoặc ai đó bị bắt nạt, ức hiếp thì các em có thể làm những việc mang tính nghĩa hiệp để giúp đỡ" - anh bày tỏ.

Dễ thấy, dùng truyện đồng thoại kể về loài vật nhưng ngầm xa hơn lại ngụ ý về thế giới con người, Uông Triều đã tạo ra những tác phẩm viết cho thiếu nhi chứa đựng giá trị tổng hòa. Đó là những tác phẩm vừa mang tới kiến thức thực tế về tự nhiên, khoa học, vừa hàm ẩn cả ý thức xã hội với những bài học đạo đức ý nghĩa trong một hình thức dễ tiếp cận, hợp với tâm lý của trẻ em.

Thay đổi từ "chiến lược viết"  

Thể nghiệm mình ở nhiều địa hạt chữ nghĩa từ tản văn, bút ký, truyện ngắn, tiểu thuyết đến khảo cứu, ngòi bút Uông Triều đến nay đã có sự dạn dày nhất định. Nhưng khi chuyển mình sang mảng sáng tác cho thiếu nhi, anh bộc bạch: "Không hề đơn giản! Chỉ khi trưởng thành, đủ lông, đủ cánh ở những thể loại khác, tôi mới dám viết cho thiếu nhi, chứ không dám "bập" vào thể loại này ngay từ đầu".

Theo Uông Triều, viết ra được kiểu của thiếu nhi và viết làm sao để thiếu nhi thích là những điểm khó nhất khi sáng tác. Để giải quyết vấn đề này, như trường hợp của Uông Triều viết Ong Béo và Ong Gầy hay Vua Ngan xóm hồ, tác giả đã phải chuẩn bị cả một chiến lược viết đúng nghĩa.

 "Viết cho thiếu nhi, tôi đã phải kiểm tra bằng việc đưa cho các em đọc trước. Tôi cho con đọc, rồi gửi cho các con của bạn bè đọc trong trạng thái không áp lực. Sau đó, tôi đều hỏi: Nếu bác/chú viết như thế này, các cháu có thấy thích không? Có giống các cháu nghĩ không?" - anh kể - "Tôi kiểm tra như vậy tương đối nhiều và đều thu được những kết quả khả quan. Ví dụ, có cháu góp ý thích truyện phải vui tươi, hài hước hơn. Sự phản hồi của các em trở thành những gợi ý giúp tôi gia giảm trong quá trình sáng tác để không áp đặt suy nghĩ của mình trong tác phẩm".

Nhà văn Uông Triều cũng nhấn mạnh đến sự cần thiết của việc tìm hiểu tâm lý của trẻ em. Trẻ em rất hồn nhiên, đơn sơ. Thế nhưng viết cho thiếu nhi thích, đúng giọng, hợp lứa tuổi cũng như đạt được hiệu quả về nghệ thuật không phải dễ dàng. Từ trải nghiệm viết của mình, anh gợi ý: "Để viết được cho thiếu nhi, một là phải nhập thế với các em. Hai là, phải tìm cách chuyển tải phù hợp và hấp dẫn thay vì chỉ có áp đặt sự giáo dục, kiến thức hoặc giáo điều mà người lớn nghĩ là quan trọng với trẻ em. Thực tế, có những thứ người lớn cho là quan trọng nhưng trẻ con lại không hề thích".

Mặt khác, tác giả Uông Triều cũng cho biết, khi viết cho thiếu nhi gần như anh đã trở thành con người khác. "Rõ ràng, khi viết sang một thể tài khác, nhà văn phải trải nghiệm là con người mới. Khi viết phải thay đổi tư duy về thể loại, thay đổi về ngôn ngữ và cách viết để phù hợp với đối tượng, cũng như phù hợp với triết lý mới mà mình đã xác định khi viết truyện cho thiếu nhi. Như vậy, từ tư duy, ngôn ngữ đến ý tưởng đều phải khác biệt".

Anh ví dụ: "Truyện cho người lớn tôi viết thường mang dòng ý thức rất cao và chủ yếu là con người suy nghĩ. Thế nhưng, con người trong truyện cho thiếu nhi thì chủ yếu là hành động. Các nhân vật hành động liên tục và thậm chí xử lý mọi vấn đề luôn bằng hành động".

Ngoài ra, tác giả Vua Ngan xóm hồ còn cho rằng, việc chuẩn bị tâm thế viết cho thiếu nhi cũng đặc biệt quan trọng. Anh rẽ hướng sang viết cho thiếu nhi không đơn thuần chỉ là món quà tặng cho những đứa con của mình. Hơn thế, bấy lâu trong anh đã có những trăn trở với tình hình sáng tác cho thiếu nhi hiện nay.

"Tôi luôn có cảm giác các nhà văn Việt đang bị yếu thế ở mảng văn học thiếu nhi. Trẻ em Việt hiện nay thường đọc truyện tranh Nhật Bản, truyện thiếu nhi nước ngoài, trong khi truyện tranh Việt, truyện thiếu nhi Việt hấp dẫn hầu như không có, hoặc nếu có cũng không tạo ra được chỗ đứng" - anh tâm sự - "Bởi thế, ngoài mong muốn góp sức nhỏ bé của mình vào việc lấy lại vị thế của nhà văn Việt Nam và văn học Việt Nam, tôi còn hi vọng mang lại cho thiếu nhi những tác phẩm mang đặc trưng hồn cốt dân tộc. Bởi, để truyền tải được những câu chuyện đậm chất Việt Nam cho thiếu nhi, chắc chắn chỉ có các nhà văn Việt Nam mới có thể làm tốt nhất".

Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn sẽ công bố kết quả và trao giải vào dịp 1/6 tới. Tài trợ chính:

Công ty Cổ phần Tập đoàn Trường Hải. Đồng tài trợ: Tập đoàn TH (đơn vị sở hữu thương hiệu TH True Milk)

Trải qua 25 năm hình thành và phát triển với sứ mệnh mang lại giá trị cho khách hàng, đối tác, xã hội và phát triển kinh tế đất nước với tinh thần tận tâm phục vụ. Hiện nay, Công ty Cổ phần Tập đoàn Trường Hải (THACO) là Tập đoàn công nghiệp đa ngành, có các Tập đoàn thành viên hoạt động trong những lĩnh vực: Ô tô, nông nghiệp; cơ khí và CNHT; đầu tư và xây dựng; thương mại, dịch vụ và logistics, có tính bổ trợ, tích hợp cao trong từng Tập đoàn và giữa các Tập đoàn thành viên và THACO.