Khi nào cải lương được trở lại nhà hát lớn?

Tại TP.HCM, Nhà hát Thành phố (còn được gọi là nhà hát lớn) là sân khấu trang trọng bậc nhất. Nhiều năm trước, những dự án cải lương lớn vẫn có cơ hội được trình diễn tại đây, nhưng gần đây thì ít dần...

Hôm họp báo giới thiệu dự án cải lương lịch sử Việt Nam hoành tráng Câu thơ yên ngựa (phiên bản 2025, kịch bản: NSND Thanh Tòng, đạo diễn: NSƯT Hoa Hạ) của Đoàn cải lương Đại Việt, khi được hỏi về điểm diễn, ông bầu Hoàng Song Việt tỏ vẻ lúng túng. Vì ông rất muốn mang vở diễn ra Nhà hát Thành phố để xứng tầm với một dự án lớn, nhưng hầu như không thể, vì lịch diễn bên nhà hát đã được ký trước dày đặc. Cuối cùng đành chọn rạp Hưng Đạo, quá nhỏ về không gian sân khấu lẫn số ghế ngồi dành cho khán giả.

Mong ước của những người tâm huyết

Đạo diễn Hoa Hạ là một người khá đặc biệt. Từ khi rời bỏ kịch nghệ, phim ảnh, sang đạo diễn cải lương, chị luôn dựng những vở tuồng lớn. Chữ lớn ở đây được hiểu là nội dung lịch sử ca ngợi tính hào hùng của dân tộc, lực lượng diễn viên đông đúc và nhiều ngôi sao, cảnh trí, phục trang, âm nhạc, ánh sáng... hùng hậu. Với cái tầm đó, một nhà hát có diện tích nhỏ hẹp hoặc là quá cũ kỹ sẽ làm hạn chế rất nhiều sức sáng tạo của người nghệ sĩ, hoặc nói cách khác là cản trở mức độ hoành tráng và sức hút của vở diễn.

Trước đây, nhiều tuồng của Hoa Hạ dàn dựng được công diễn ở những sân khấu xứng tầm, thế nhưng vài năm trở lại đây, những vở diễn tâm huyết của chị chỉ đành thu gọn trong rạp Hưng Đạo. Chính vì vậy, chị phải liệu cơm gắp mắm, dù luôn khát khao được mang vở diễn đến với sân khấu sang trọng đúng mức, nhằm mục đích hấp dẫn khán giả, duy trì sức sống của cải lương vốn đang dần đuối sức.

Còn nhớ, khi tái dựng vở Nàng Xê-Đa cho sân khấu Đại Việt, Hoa Hạ đã thuyết phục ông bầu - soạn giả Hoàng Song Việt - cố gắng thuê cho được Nhà hát Thành phố. Bởi vì cảnh trí và không gian của vở diễn rất lớn, nhà hát lớn mới phù hợp. Vậy nhưng, dù tìm đủ mọi cách vẫn không được. Loay hoay nhiều ngày, ông bầu Hoàng Song Việt mới thuê được Nhà hát Bến Thành cho suất diễn đầu tiên, một sân khấu lớn nhưng chưa đủ mức độ trang trọng. Buổi ra mắt thành công mỹ mãn, nhưng đoàn Đại Việt không đủ sức thuê tiếp đêm thứ hai.

Nói về điều này, Hoàng Song Việt chia sẻ: "Giá thuê rạp Bến Thành cho mỗi đêm diễn tầm 100 triệu đồng. Đây là số tiền quá lớn so với doanh thu của một đêm diễn cải lương. Chúng tôi vì máu nghệ sĩ, muốn thỏa mãn cảm giác thăng hoa nghệ thuật, nên chấp nhận chi lớn, nhưng túi tiền của chúng tôi không đủ cho bước đi dài hơi. Đành quay về với sân khấu nhỏ, đương nhiên là hạn chế lại cảnh trí và nhiều thứ khác. Vậy nên nét đẹp của vở diễn không bằng như sân khấu lớn".

Mong có sự quan tâm

Hiện tại, không có một đoàn cải lương nào có đủ kinh phí để đưa các vở diễn của mình ra nhà hát lớn, hoặc Nhà hát Bến Thành hay Hòa Bình để trình diễn. Bởi vì, chi phí thuê rạp lớn hơn tiền lương diễn viên và nhiều chi phí khác.

Diễn viên luôn hiểu nỗi khó khăn chung của đoàn, luôn khát khao được hát tuồng lớn, nên họ có thể chấp nhận tiền lương kiểu tình cảm để chia sẻ khó khăn chung. Bên cạnh đó, cảnh trí vẫn có thể dùng sức sáng tạo tiết kiệm chi phí, nhưng tiền thuê rạp thì không thể. Một tuồng cải lương lịch sử Việt Nam khi được đầu tư đến nơi đến chốn sẽ tốn trung bình khoảng 1 tỷ đồng, nhưng do chi phí thuê rạp diễn quá lớn, số suất diễn phải hạn chế, nên khả năng thu hồi vốn là bất khả thi. Còn chấp nhận diễn rạp nhỏ thì cái hay và đẹp của vở diễn không được phát huy hết mức.

Trong khi đó, nhiều nơi đang ủng hộ cho việc đầu tư cho cải lương lịch sử Việt Nam, vì đây là kênh thông tin hữu hiệu giúp giới trẻ hiểu thêm về trang sử hào hùng dân tộc. Trong trường hợp dựng vở có cốt truyện nước ngoài, mục đích của nghệ sĩ vẫn muốn tôn vinh vẻ đẹp của cải lương, một loại hình nghệ thuật dân tộc hay và đẹp, nhưng đang dần bị mai một.

Hoàng Song Việt: "Trước đây, chương trình cải lương vẫn được ưu ái hát định kỳ tại Nhà hát Thành phố. Tuy nhiên, khi chương trình xiếc nghệ thuật À Ố Show ký hợp đồng dài hạn và thu hút lượng du khách quá đông, cải lương không còn cơ hội. Nếu nhìn thực tế, do À Ố Show hiệu quả nên ưu tiên cho họ cũng là rất hợp lý. Cải lương thì lâu lâu mới ra vở mới, nên không thể sắp lịch cụ thể, dài hơi. Thế nhưng, vì cải lương diễn không nhiều suất, nên tôi rất mong nhà hát quan tâm đến chúng tôi. Nếu cải lương được đẹp và sang trọng nhờ sân khấu lớn, thì đây cũng là yếu tố níu giữ khán giả cũ và chinh phục khán giả mới".

Nhiều năm qua, có rất nhiều hội thảo tìm cách phục hồi sức sống cho cải lương. Thế nhưng, cho đến hiện tại thì chưa có một giải pháp nào thực sự khả thi. Đoàn nhà nước liệu cơm gắp mắm trong khoản ngân sách được cấp. Đoàn tư nhân hì hục tìm kiếm nhà đầu tư, nhưng vẫn luôn hụt hơi. Tiền ít thì làm vở nhỏ. Tiền nhiều thì làm vở lớn. Khi vở hoành tráng được dàn dựng thì họ lại bế tắc về điểm diễn tương xứng.

Với cải lương, đoàn tư nhân chỉ đủ sức thuê sân khấu theo các suất diễn. Chi phí thuê sân khấu là một gánh nặng. Vì vậy, cải lương đang rất muốn có được chính sách hỗ trợ nào đó từ thành phố. Cải lương đã là một giá trị của văn hóa Việt Nam, nếu có thêm các sân khấu phù hợp hơn, thì giá trị ấy càng được thăng hoa.