Nhà văn Đoàn Minh Tuấn: Thế hệ tôi đúng là "sống rồi mới viết"

Số nhà văn cầm bút đi qua 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ đến nay vẫn sung sức không còn nhiều. Nhà văn - nhà báo Đoàn Minh Tuấn thuộc số ít vẫn còn cầm bút. Ông là tác giả của Một sáng Thu xưa trong sách Tiếng Việt 5, tập 2, bộ Cánh diều.

Tác phẩm này của ông đã có mặt trong nhiều bộ sách giáo khoa hàng chục năm qua; sách của ông thì có giai đoạn in hàng trăm nghìn bản.

Niềm vui không đong đếm được

* Ông có thể chia sẻ về "Một thoáng Thu xưa", tác phẩm đã có mặt trong nhiều sách giáo khoa?

- Trước đây, bài này còn có tên là Phong cảnh đền Hùng, một đoạn trích từ cuốn Đất tổ Hùng Vương (tập sách thuộc bộ 3 tác phẩm Núi sông hùng vĩ). Lần đầu tiên số lượng in bộ sách này lên tới 100.000 bản. Lần thứ 4, tôi tuyển lại thành 1 tuyển tập Núi sông hùng vĩ, số lượng in lên tới 200.000 bản.

* Ông hẳn rất vui khi có tác phẩm được dạy trong sách giáo khoa hàng chục năm qua?

- Dù tác phẩm đã có mặt trong sách giáo khoa hàng chục năm qua, nhưng đầu năm nay, khi nhận được điện thoại của GS-TS Nguyễn Minh Thuyết thông báo sử dụng Một thoáng Thu xưa vào sách Tiếng Việt 5, bộ Cánh diều, giảng dạy từ năm học 2024 - 2025, tôi vẫn rất vui. Niềm vui khi thấy những gì mình viết ra từ năm 1972 đến nay vẫn còn giá trị với độc giả, đặc biệt là trẻ em. Đó là một niềm vui không thể đong đếm được.

* Hơn 70 năm cầm bút viết nhiều thể loại, hẳn ông có nhiều dấu ấn đáng nhớ với tác phẩm của mình?

- Tác phẩm tôi hài lòng nhất là tập truyện ngắn Trở lại Gò Công. Truyện ngắn được viết từ những trải nghiệm thực tế, một ấn tượng đối với tôi. Đó là kỷ niệm khi vào thành phố, địch vẫn còn chiếm, những người dân rất bảo vệ người theo kháng chiến.

Hoặc kỷ niệm mà tôi viết trong truyện ngắn Áo ngự hàn. Khi đi Liên Xô, tôi còn rất nghèo, không may được áo tử tế để mặc, nên phải đi thuê. Khi sang Liên Xô, một nhân viên khách sạn nhầm tưởng tôi đến Liên Xô lần 2, bà vui mừng bắt chuyện. Là vì, bà nhận ra miếng vá trên tấm áo tôi mặc do chính tay bà may. Do trước tôi, một cán bộ đi trước đã thuê đúng tấm áo ấy.

Ngoài 90 tuổi vẫn cầm bút

* Năm trước ông ra mắt tập bút ký chân dung "Cây bút trước ngọn đèn tỏa sáng". Động lực nào giúp ông in sách ở tuổi 92?

- Ban đầu tôi không muốn ra sách, nhưng bạn bè cứ động viên: "Những gì còn lại trong đầu muốn kể, muốn nói, muốn viết, thì in ra đi". Tôi dự định viết 3 tập bút ký, Cây bút trước những ngọn đèn tỏa sáng là tập 1, viết về những người được Giải thưởng Hồ Chí Minh và những nhà chính trị, nghệ sĩ có sức lan tỏa lớn. Trong đó ở phía Nam có họa sĩ Nguyễn Sáng và nhà văn Đoàn Giỏi.

Theo tôi, Đoàn Giỏi còn là nhà văn rất yêu thiên nhiên và phong cảnh Nam bộ, người rất có tâm huyết với thiếu nhi, nên ông đã để lại những trang sách tâm huyết, đặc sắc cho độc giả, đặc biệt là độc giả nhỏ tuổi. 

Tôi còn viết về những danh nhân như ông Nguyễn Tuân, ông Nguyễn Đình Thi, ông Tô Hoài, cụ Nguyễn Phan Chánh... Những nhân vật sẽ tỏa sáng mãi không hề mất đi. Họ mãi mãi bất tử.

Tôi từng có nói một câu về nhà văn Nguyễn Tuân khi ông mất (đã đăng ở báo Văn nghệ): "Những tưởng lá vàng rơi trước gió/ nào ngờ lá vẫn chưa bay/ anh sẽ trở thành bất tử/ nào phải đâu chỉ "Vang bóng một thời".

Bài viết mới nhất của tôi trong tập ký này chính là viết về nhà văn Đoàn Giỏi, người tôi trân quý, ngưỡng mộ. Đoàn Giỏi và tôi có một kỷ niệm sâu sắc, anh đã mất trên tay tôi, do lúc ấy vợ con anh ở xa. Bài này được viết vào năm 2023. Những bài khác đều được viết trước đó.

* Viết ở tuổi ngoài 90, ông gặp những khó khăn gì?

- Nói thật là nhiều khi động lực đến từ bạn bè. Khi nhà thơ Trần Đăng Khoa gọi điện đề nghị gửi hình và bài viết kỷ niệm về Đoàn Giỏi, với tôi đó là những kỷ niệm sâu sắc, nên xem đây là cơ hội để viết ra, để sẻ chia. Bài viết này được nhiều độc giả đồng cảm. Các bài khác cũng vậy, nhờ bạn bè động viên mà tôi viết.

Khó khăn đầu tiên khi viết ở tuổi ngoài 90 là với chiếc máy vi tính. Hiện giờ, tôi như kẻ mù chữ trước máy tính. (Điện thoại cũng chỉ dùng loại "cục gạch" để nghe và gọi). Tất cả bản thảo phải nhờ cháu nội, cháu ngoại đánh máy giùm. Dù các cháu đều có trình độ đại học cả đấy, nhưng về ngôn ngữ văn học, với yêu cầu khắt khe, luôn cần chỉnh sửa của tôi, thì các cháu cũng mù mờ lắm. Vì thế, để hoàn thành bản thảo còn phải sửa đi, sửa lại nhiều lần.

Về mặt tư duy, đương nhiên có sự chậm hơn, vì trí nhớ đã kém đi nhiều phần. Hiện giờ, mỗi lần viết, tôi vẫn phải để 3, 4 quyển từ điển trước mắt, cần thì tra cứu cho chính xác. Đó là các từ điển về tiếng Việt, danh nhân, văn học, bách khoa toàn thư… Không thể tin cậy vào trí nhớ của mình nữa rồi (cười).

* Nhìn lại chặng đường văn chương và báo chí hơn 70 năm, ông thấy nghề viết có ý nghĩa như thế nào đối với cuộc đời mình?

- Tôi viết trước hết là vì cái tâm. Trước đây tôi không có ý định làm nhà văn, nhưng khi đi chiến trường thời chống Pháp thì gặp nhiều cảnh éo le, đau thương, rồi có cơ hội đến nhiều vùng đất, gặp nhiều con người Việt Nam đã sống và chiến đấu oanh liệt... Những số phận, câu chuyện sâu sắc ấy khiến tôi muốn ghi nhớ, ghi lại trong sổ tay.

Về sau, khi ra tập kết ở Hà Nội, tôi có chia sẻ những câu chuyện này cho anh em, bạn bè. Anh em đã động viên viết lại và gửi cho báo, rồi có bài được đăng báo. Con đường thành nhà văn, nhà báo bắt đầu tình cờ và vô tư như thế.

Nhìn lại, tôi luôn mang ơn những người đã ngã xuống, những bạn bè và gia đình... Họ giúp tôi thấy nhiều ý nghĩa đời sống, bền bỉ trong sáng tạo.

Thế hệ cầm bút chúng tôi từng đi giữa bom đạn, từng thoát chết để có những thước phim, trang sách... Hòa bình lập lại, tôi có cơ hội đi hơn 40 nước, đã thấy và viết. Nghề viết văn thoải mái hơn, nghề báo thì phải luôn có trách nhiệm với thông tin mà mình cung cấp. Viết sai rất nguy hiểm.

* Hiện giờ, không ít nhà văn đề cao sự tưởng tượng, thế hệ của ông thì thường "sống rồi mới viết". Ông nghĩ sao về điều này?

- Thế hệ của tôi đúng là sống rồi mới viết. Viết bằng trải nghiệm nhiều hơn bằng tưởng tượng. Bây giờ thì các bạn trẻ được học hành bài bản hơn, các bạn thành thạo kết nối cả thế giới trong máy tính (điều mà chúng tôi không thể có), họ bản lĩnh hơn với nghề, nhưng vốn sống, vốn văn hóa không nhiều, nên mới có những nhà văn, nhà báo salon. Tôi cho rằng, nghề văn, nghề báo đều rất đặc thù, không thể thiếu vốn sống, thiếu trải nghiệm mà viết hay, mà làm nghề tốt được.

* Cảm ơn ông đã chia sẻ!

Vài nét về Đoàn Minh Tuấn

Sinh năm 1932 tại Tịnh Khuê (Sơn Tịnh, Quảng Ngãi), hiện sống tại TP.HCM. Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1974, hội viên Hội Điện ảnh Việt Nam từ năm 1982.

Ông có hơn 20 tác phẩm được xuất bản, có nhiều tác phẩm có giá trị, được tái bản nhiều lần. Tác phẩm của ông gồm các thể loại: Thầy giáo vùng cao (truyện, 1959); Em đội viên mắt sáng (truyện, tái bản 4 lần); Núi sông hùng vĩ (bút ký, 3 tập, 1973 - 1974); Bác Hồ cây đại thọ (truyện, ký, 1989); Chu Văn An dâng sớ vua Trần (truyện tranh, 1987); Với bác Nguyễn (1997); Những vì sao (truyện, 1998); Khuôn mặt và tác phẩm (chân dung văn học, 2000); Gửi lời chào bè bạn (ký, 2000); 10 truyện ngắn chọn lọc (2000); Đất nước phương trời (2007); Cây bút trước những ngọn đèn tỏa sáng (bút ký chân dung, 2023)…