Pele và những góc khuất cuộc đời

Pele có thể là cầu thủ xuất sắc nhất từ trước đến nay, nhưng di sản của ông ngoài sân cỏ sẽ còn được tranh luận ở Brazil trong nhiều thế hệ sau.

Pele không biết mình có bao nhiêu con

Ở tuổi 80, Pele thừa nhận ông đã qua lại với không biết bao nhiêu phụ nữ ở thời hoàng kim của sự nghiệp. Từ những mối quan hệ đó, ông tới giờ không biết mình thực sự có bao nhiêu đứa con.

Ít nhất, đó là phần kết của bộ phim tài liệu mới trên Netflix được dàn dựng bởi các nhà làm phim David Tryhorn và Ben Nicholas, những người đã dành hàng giờ đồng hồ trong công ty của Pele để phỏng vấn ông về mọi thứ, từ thời thơ ấu bị vùi dập đến nhiều vấn đề và mối quan hệ gây tranh cãi của ông với chế độ độc tài thống trị Brazil thời ông còn thi đấu.

Huyền thoại thực sự

Một số người sẽ nói với bạn, Pele là cầu thủ xuất sắc nhất mọi thời đại, đưa Brazil đến hai trận chung kết World Cup trước khi góp phần giúp đội tuyển của ông vô địch cả hai giải đấu. Những người khác sẽ cho rằng, ông đã ghi được 1.000 bàn thắng vào lưới các cầu thủ nghiệp dư khi du đấu ở vùng nông thôn Brazil cùng một Santos xuất sắc giúp ông có cơ hội ghi bàn như vậy. Thế nhưng, mọi chuyện lại không đơn giản như suy nghĩ của tất cả.

Bởi bóng đá vẫn luôn có những cuộc tranh luận về việc ai có thể được xem là vĩ đại nhất mọi thời đại, giữa Diego Maradona, giữa Pele, giữa Cristiano Ronaldo hay giữa Lionel Messi. Thật may, Pelé, một bộ phim tài liệu mới do Netflix sản xuất, với sự tham gia của chính huyền thoại người Brazil trong các cuộc phỏng vấn sâu rộng, không đi theo hướng này.

Bộ phim của Tryhorn và Nicholas đã theo chân Pele từ thời thơ ấu của ông ở bang Sao Paulo cho đến trận chung kết World Cup 1970 với Italy, đội bóng mà Brazil đã giành chiến thắng nhờ 4 bàn thắng của một tập thể mang tính biểu tượng quốc tế nhất từng có. Gerson, Tostao, Rivellino, Jairzinho và Pele đều chơi trong trận chung kết; Pele ghi bàn mở tỉ số. Và bộ phim đã xem Pele như là đại diện cho cả Brazil, một loại huyền thoại nền tảng sống mà đất nước này đã chờ đợi cho đến những năm 1950.

Pelé cũng kể một câu chuyện về nguồn gốc của một cầu thủ bóng đá tiêu chuẩn hiện nay. Trước khi là Pele, chàng trai trẻ Edson Arantes do Nascimento từng đi đánh giày để giúp đỡ gia đình khi cha anh, cũng là một cầu thủ bóng đá, chấn thương và CLB ngừng trả lương cho ông. Ông bà của Pele vận chuyển gỗ bằng xe ngựa và xe đẩy để kiếm sống và anh đã dành phần lớn thời thơ ấu để chơi với những quả bóng tự làm. “Chúng tôi không có gì”, Pele giải thích trong phim. Điều cũng có thể nói về Brazil, quốc gia vào những năm 1950 không được xem là một quốc gia bóng đá. Bây giờ thì thật khó tin khi nghĩ về điều đó nhưng thực sự lúc đó, Brazil thậm chí không có giải đấu quốc gia - bóng đá chỉ được chơi ở cấp bang.

Vì thế, bộ phim Pelé là sự bác bỏ tâm lý thua kém của Brazil.

Như để chứng minh điều đó, tất cả mọi người từ chị gái của Pele đến HLV đội tuyển Brazil khi đó là Mario Zagallo, tới Jairzinho hay cựu Tổng thống Brazil là Fernando Henrique Cardoso đều đứng trước ống kính trong Pelé để nói về sự vĩ đại của Pele. Họ hết lời ca ngợi ông - hầu hết - mặc dù vậy, giống như bộ phim tài liệu xuất sắc về Maradona của Asif Kapadia vào năm 2019, bộ phim tránh trở thành một tác phẩm mang tính đại diện. Thay vào đó, họ kể lại câu chuyện của Pele “thật”.

Pele “thật” ấy là vị thế gần như huyền thoại mà ông có được trong nền văn hóa Brazil và thế giới cũng như cách truyền thông và công nghệ kết hợp để biến ông thành một ngôi sao. Sử dụng hàng loạt cảnh quay tư liệu của Pele trước máy ảnh, kí tặng và lên, xuống máy bay, Tryhorn và Nicholas giải thích vì sao Pele là cầu thủ bóng đá đầu tiên có sức hút toàn cầu thực sự, bởi vì ông xuất hiện đúng lúc công nghệ bắt đầu xâm nhập vào cuộc sống xã hội. Nicholas chỉ ra rằng, với sự ra đời của du lịch hàng không rộng rãi vào những năm 1960, Santos có thể đưa Pele và đội đi vòng quanh thế giới để thi đấu giao hữu với Milan và Real Madrid, và đánh bại họ. Các đạo diễn đã mường tượng Pele là “một ngôi sao hệ thống studio cũ của Hollywood những năm 1950”, một câu trả lời thể thao cho Elvis Presley hay Marilyn Monroe, và sự nổi lên của ông hoàn toàn trùng khớp với sự hình thành truyền hình bóng đá giai đoạn đầu, vốn trước đây chỉ được phát trên đài phát thanh. Đỉnh cao của ông với tư cách là một cầu thủ và một cá tính toàn cầu, tại World Cup 1970 ở Mexico, là lần đầu tiên giải được phát màu trên khắp thế giới.

Một Pele khác

Tất nhiên, sự khác biệt giữa Pele và Presley là Presley không thích nói chuyện với các nhà làm phim tài liệu. Pele hiện đã 80 tuổi, nhưng ông là người kể chuyện quan trọng nhất trên màn ảnh của bộ phim tài liệu. Tryhorn và Nicholas đã phải mất 8 tháng thương lượng với người đại diện của Pele để được vào phòng với một mình ông, nhưng sau khi đã thuyết phục được, họ đã ngồi nói chuyện với ông hàng giờ đồng hồ, khơi gợi lại những kỉ niệm thời thơ ấu và thời niên thiếu của ông. Kết quả là một đánh giá thẳng thắn dễ chịu về cuộc đời và sự nghiệp của Pele.

Chẳng hạn như ông có thể nói chuyện một cách cởi mở về những rắc rối đã hủy hoại cuộc hôn nhân đầu tiên của ông như thế nào (Pele có 7 người con với 4 phụ nữ và có thể cả những người khác). Hay gây tranh cãi hơn nhiều là sự liên quan của ông với chính quyền độc tài cánh hữu cai trị Brazil từ 1969-1985.

Khi Pele đang thi đấu cho Brazil tại World Cup 1970, Tổng thống Brazil là tướng Emilio Garrastazu Medici. Dưới thời Medici, nền kinh tế Brazil phát triển mạnh mẽ trong thời kì được gọi là Phép màu Brazil, ngay cả khi hàng trăm người bị nghi là cánh tả hoặc hoạt động chống chính phủ đã bị sát hại và hàng chục nghìn người khác bị tra tấn trong tù. Do vậy, Selecao của Pele trở thành bình phong cho chủ nghĩa cực đoan trước World Cup và chế độ này đã xem bóng đá như một công cụ tuyên truyền.

• Ronaldo, Bican hay Pele mới là người ghi bàn nhiều nhất?

Ở đây, bộ phim tài liệu xen kẽ cảnh Pele đang mỉm cười và bắt tay Medici với những vòi rồng giải tán đám đông, cảnh sát truy quét những kẻ bạo loạn trên lưng ngựa, và những người biểu tình chết và bị thương. Dĩ nhiên, Pele vẫn tỏ ra phi chính trị trước công chúng trong nhiều thập kỷ, ít nhất là trong chừng mực có thể trở nên phi chính trị dưới chế độ độc tài, và trong khi bộ phim tài liệu coi quyết định của ông như một phản ứng dễ hiểu trước một mối đe dọa rất thực tế, thì những cái đầu biết nói của Pelé lại không hào phóng như vậy. Caju, người đã chơi bên cạnh Pele cho Brazil vào năm 1970, mô tả ông như một chú Tom, một người da màu không bao giờ thắc mắc về quyền lực; còn những người khác so sánh một cách tiêu tiêu cực ông với Muhammad Ali. Trong khi đó, nhà báo Juca Kfouri bảo vệ Pele bằng cách chỉ ra: Ali đã mạo hiểm ngồi tù vì phản đối chế độ quân dịch, phạt tiền, nhưng Pele có nguy cơ bị xử tử nếu ông lên tiếng.

Sau cùng thì đối với Pele, ông chỉ mới 23 tuổi khi quân đội nắm quyền và với việc không được học hành nhiều, điều đó là quá sức để ông có thể giải quyết mọi vấn đề. Tryhorn đưa cách ví von: “Điều duy nhất ông ấy biết là mỉm cười trước ống kính, kí tặng…”

Mạnh Hào