“Lưỡng thạch trụ” ở đền Hùng là đá thề?

(TT&VH) - Bao nhiêu năm qua, tôi vẫn để ý đến hai tảng đá như hai chiếc thúng ở hai đầu bàn thờ gian giữa Đền Hạ (thuộc khu di tích Đền Hùng) và tự đặt ra câu hỏi: Hai tảng đá đó có tự bao giờ? Để làm gì? sao thời Lê làm Đền Hạ người ta lại không dám bỏ đi? Đó có phải là hai trụ đá thề không?

Mới đây, khi có cơ may diện kiến đầy đủ hình thể “Lưỡng thạch trụ”, những nghi vấn trên được giải tỏa phần nào.

1. Cuốn ngọc phả lưu ở Đền Hùng, đoạn nói về sự kiện Vua Hùng thứ 18 (Duệ Vương) nhường ngôi cho Thục Phán, và Thục Phán lên núi Nghĩa Lĩnh dựng đền thờ Vua Hùng, lập hai trụ đá thề như sau: “Hôm sau Tản Viên can vua rằng: Nhà Hùng hưởng nước trải đã lâu, ý hẳn lòng giời có hạn mới khiến Thục Vương thừa lúc hở cơ đánh lại ta. Vả lại nước Thục vốn là chủ bộ Ai Lao cũng là tông phái hoàng đế trước đây vậy. Thế nước chẳng được yên đều bởi tiền định. Vua tiếc gì một cõi phương Nam mà trái ý trời để hại đến sinh linh...

Vua nghe theo, đưa thư cho Thục Vương bèn nhường cả nước. Thục Vương sai sứ lại ta. Vua nhân đó trao cho Thục Vương nỏ thần… Thục An Dương Vương được nước cảm kích việc nhường ngôi của Duệ Vương công đức bằng trời đất. Bèn dóng xe về núi Nghĩa Lĩnh dựng giao đài để cho nước nhà thờ phụng. Dựng hai trụ đá ở giữa núi chỉ lên trời mà khấn rằng: nguyện có trời cao lồng lộng soi xét chẳng sai, nước Nam trường tồn lưu ở miếu vũ Hùng Vương. Ví bằng vua sau nối nghiệp trái ước nhạt thề thì sẽ bị trăng búa gió rìu vùi dập làm cho cô độc”.

Diện kiến đầy đủ hình thể “Lưỡng thạch trụ”

Tháng 10 năm 1974, tại Hội nghị thông báo Sử học Vĩnh Phú, tôi làm báo cáo khoa học nhan đề là: Cuộc thống nhất Hùng Thục có điểm như sau: Thục Phán được Vua Hùng truyền ngôi và trao cho nỏ thần, liền dựng đền thờ nhà Hùng trên núi Nghĩa Lĩnh, lập hai trụ đá thề ở bãi bằng giữa núi thề giữ nước và cúng bái vua Hùng. Lại làm miếu thờ mẹ Tản Viên ở động Lăng Xương để tạ ơn.

Từ đó trở về sau tôi vẫn để ý đến hai tảng đá như hai chiếc thúng ở hai đầu bàn thờ gian giữa Đền Hạ, tự đặt ra câu hỏi: Hai tảng đá đó có tự bao giờ? Để làm gì? Sao thời Lê làm Đền Hạ người ta lại không dám bỏ đi? Có phải là hai trụ đá thề không? Nếu đúng “lưỡng thạch trụ” thì dài bao nhiêu, đục đẽo thế nào? Vì chưa khảo tả được, chưa biết người xưa sử dụng theo kiểu gì, nên đành im lặng, chờ cơ hội nghiên cứu tiếp.

Cũng năm 1974 tôi viết cuốn Giới thiệu Khu di tích lịch sử Đền Hùng, tái bản tới nay là lần thứ 28, nói rõ chiếc cột đá trên bệ trước Đền Thượng (có ảnh) mà năm 1962 Phòng Bảo tàng Ty Văn hóa Phú Thọ làm để đồng bào chiêm ngưỡng, là cột miếu cổ, và đưa ra dự đoán nó có từ thời Hùng Vương. Song anh em dẫn khách ở Đền Hùng cứ giới thiệu là Cột đá thề, tôi nghĩ cũng chẳng sao, coi đó như một cách lưu giữ thông tin.

Để tuyên truyền cho sự tích “Lưỡng thạch trụ”, năm 1986 tôi viết cuốn truyện Cột đá thề, yêu cầu họa sĩ Nguyễn Lương vẽ bìa hình hai cột đá như hai quả bầu dục dựng đứng. Truyện là sáng tác chỉ  cần có lõi thông tin, sách này in đi in lại tới mười vạn cuốn, nhưng thực tế tác giả vẫn chưa biết chân tướng vật thể cột đá thề ra sao.

2. Tình cờ ngày 5/11/2011 tôi mới được thấy nguyên hình “Lưỡng thạch trụ” và ngộ ra mọi chuyện. Khi anh Duy Khoa ở Đài Truyền hình Phú Thọ nhờ tôi lên Đền Hùng giới thiệu cây thiên tuế trước cửa chùa, mà tôi đã chứng minh đó là nơi Bác Hồ ngồi nói chuyện với cán bộ Đại đoàn 308 trước khi vào tiếp quản thủ đô, ngày 18/9/1954. Tại đây Bác nói câu: “Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy đất nước”. Làm việc xong tôi rủ Duy Khoa vào Đền Hạ xem hai tảng đá nghi là “Lưỡng thạch trụ”. Đền Hạ lúc này quây bạt kín xung quanh để xây lại, anh em công nhân bảo, “hai tảng đá” chúng cháu đào đem để ở hè chùa, đến đó mà xem. Tôi giật mình nghĩ bụng “Mấy anh này liều thật, dám đụng vào vật thiêng bao đời, rất sợ”. Nhưng lại mừng vì đây là cơ hội duy nhất ngàn năm có một để được nhìn thấy phần chìm của “Lưỡng thạch trụ”.

Một trong hai tảng đá thề tại Đền Hạ

Tôi thì đo đạc, còn Duy Khoa thì quay phim chụp ảnh. Sau đó, tôi rủ Duy Khoa sang ngay chỗ ông Nguyễn Xuân Cát, Giám đốc Ban quản lý Đền Hùng bàn về việc bảo vệ di vật lịch sử này. Tôi nói với ông Cát tầm quan trọng của hai tảng đá đó, đề nghị giữ gìn cẩn thận và đặt lại vào đúng hai vị trí cũ ở trong Đền Hạ. Ông Cát đồng ý sẽ làm như vậy.

Ngày mồng 3 Tết Nhâm Thìn, tôi lên lễ Đền Hùng, vào Đền Hạ xem, thì đúng là ông Cát đã cho đặt lại “Lưỡng thạch trụ” vào hai bên đầu bàn thờ gian giữa. Thấy ông từ đứng lên tảng đá để với vào trong bàn thờ, tôi bảo ông: Đấy là đá thiêng chớ đứng lên như thế. Ông từ cả thẹn vội bước xuống ngay. Tôi dặn anh em bảo vệ: “Các ông từ mới chưa rõ lai lịch tảng đá, cần nhắc các ông ấy không được đứng lên”. Anh em đều nhất trí.

Vậy là duyên may, tôi được diện kiến đầy đủ hình thể “Lưỡng thạch trụ” vẫn nghi vấn bấy lâu nay. Đó chỉ là hai tảng đá sạn kết tự nhiên không đục đẽo gia công gì, bề mặt lồi gần tròn đường kính khoảng 60cm, chiều cao khoảng độ 40 cm. Kích thước hai tảng to nhỏ chênh nhau một chút xíu. Xem xong tôi mới ngộ ra rằng, lưỡng thạch trụ chỉ dùng để chém dao lúc thề bồi mà thôi. Liên hệ với cách thề bồi của dân ta trước cách mạng tháng 8/1945, khi hai người có bất bình điều gì hay giao ước điều gì, họ tuyên bố xong lấy dao chém vào đá để khẳng định mình không sai lời, bởi thế có câu “chắc như dao chém đá”. Có lẽ thời Thục Phán cũng vậy, ông cho đặt hai tảng đá ở giữa bãi bằng lưng chừng núi (Lưỡng thạch trụ ư sơn trung) để tiến hành hội thề. Dự đoán khi vua Hùng sai Tản Viên tuyên chiếu nhường ngôi, tiếp theo Thục Phán phát lời thề. Rồi Thục Phán dùng gươm chém vào một tảng đá, Tản Viên chém vào một tảng đá, để thần minh chứng giám.

Sự tích hai tảng đá này được nhân dân quanh núi Nghĩa Lĩnh truyền tụng. Khi trạng nguyên Nguyễn Cố viết ngọc phả được ghi là lưỡng thạch trụ. Trải hàng nghìn năm hai tảng đá bị đất vùi lấp chỉ còn nổi trên mặt đất như hai cái thúng úp, chẳng ai dám động đến, chẳng rõ ở dưới thế nào. Thời nhà Lê làm Đền Hạ trùm lên hai trụ đá đó, phải chăng nhằm giữ gìn đôi báu vật lịch sử cho con cháu.

Nhà nghiên cứu Vũ Kim Biên