Thể thao Việt Nam 2025: Kỷ nguyên vươn tầm châu lục và Olympic

Năm 1980, thể thao Việt Nam đã từng dự Olympic Moskva (Liên Xô) và đến năm 1982, chúng ta đến với kỳ ASIAD đầu tiên ở New Dehli (Ấn Độ), nhưng thực tế thì cả 2 lần góp mặt đó chỉ trên tư cách của "quan sát viên" hoặc khách mời. Thể thao Việt Nam (TTVN) chỉ thực sự trở lại từ năm 1989 tại SEA Games 15 ở Malaysia.

Sau gần 40 năm có đầy đủ các HCV từ Olympic đến ASIAD và SEA Games, vươn đến ngôi đầu Đông Nam Á, có chỗ đứng trên bản đồ thể thao châu lục cùng thế giới, thể thao nước nhà đã có một bước tiến rất dài, đi cùng sự phát triển chưa từng có của dân tộc. Dù vậy, khi đất nước đang khởi đầu công cuộc chuyển mình hướng đến kỷ nguyên mới, thì thể thao cũng đối diện với các thách thức vô cùng lớn, cần sự quyết liệt thay đổi từ tầm nhìn đến hành động.

Từ SEA Games đến Olympic: Xa mà gần

Năm 1989, TTVN chính thức trở lại với đấu trường SEA Games sau ngày đất nước hoàn toàn thống nhất. Tại kỳ đại hội lịch sử trên đất Malaysia đó, thể thao nước nhà chỉ tham dự với 46 VĐV và đoạt 3 HCV.

Chỉ 8 năm sau kỳ SEA Games đầu tiên, thì năm 1997, TTVN đến Indonesia dự đại hội với 340 VĐV và đạt thành tích nhảy vọt với 35 HCV. Rồi chỉ 6 năm sau, chúng ta đăng cai tổ chức SEA Games lần đầu trong lịch sử và giành ngôi nhất toàn đoàn dù trước đó chưa từng lọt vào Top 3... Kỳ đại hội thể thao khu vực gần nhất là vào năm 2023 tại Campuchia, các con số này lần lượt là 702 VĐV và 136 HCV, để lần đầu tiên TTVN giành ngôi nhất toàn đoàn ở một kỳ đại hội tổ chức ở nước ngoài.

Những con số đó phản ảnh tốc độ phát triển vũ bão của TTVN. 14 năm tái tạo nền thể thao của đất nước sau chiến tranh để hòa nhập với phong trào thể thao quốc tế, và cũng chỉ cần chừng đó thời gian để vươn lên đứng đầu khu vực, đủ năng lực để đăng cai SEA Games.

Còn tại đấu trường châu lục, năm 1994, Việt Nam có chiếc HCV ASIAD đầu tiên do công của võ sỹ Trần Quang Hạ, tức chỉ 5 năm sau ngày hội nhập và 6 năm sau đã có huy chương Olympic đầu tiên của võ sỹ Trần Hiếu Ngân tại Thế vận hội Sydney 2000. Thập niên 2000 cũng bùng nổ đã đưa Việt Nam vào nhóm các đoàn thể thao có khả năng tranh chấp huy chương thế giới mà bộ đôi HCV - HCB của xạ thủ Hoàng Xuân Vinh ở Olympic Rio 2016 là đỉnh cao chói lọi.

Không chỉ thăng hoa với số lượng huy chương, điều quan trọng là TTVN "tấn công" đấu trường thế giới cả trên bề rộng. Tại ASIAD, cho đến nay chúng ta có HCV ở 13 môn khác nhau. Tại Olympic, các huy chương lần lượt đến từ Taekwondo, cử tạ và bắn súng. Hơn 20 môn thể thao khác thể thao nước nhà có những nhà vô địch thế giới. Hơn thế, VĐV Việt Nam hiện đã xuất hiện thi đấu ở các giải nhà nghề châu Âu, châu Á ở các môn bóng đá, xe đạp, bóng chuyền, cờ vua...

Nếu lấy cột mốc 2003, thời điểm TTVN vươn đến ngôi số 1 SEA Games, thì chúng ta đã có một cú nhảy thần tốc. Hãy so sánh: Thái Lan một nền thể thao ổn định và phát triển, nhưng phải đến năm 1976 mới có huy chương Olympic đầu tiên. Các quốc gia như Indonesia, Philippines thì đến năm 1988 dù đây đều là các quốc gia này đều dự SEA Games ngay từ khi sân đấu này mới ra đời.

Kỷ nguyên mới và tầm nhìn đầu tư

Đứng đầu Đông Nam Á nhưng vị thế chắc chắn ở châu Á và Olympic thì chưa. Đó là thách thức và cũng là mục tiêu của kỷ nguyên mới, một kỷ nguyên được cụ thể hóa với Chiến lược phát triển TDTT đến năm 2030 và Tầm nhìn 2045 với mục tiêu lọt vào Top 50 Olympic và Top 15 ASIAD.

Ở SEA Games 32 năm 2023, TTVN xuất sắc giành 136 HCV với ngôi nhất toàn đoàn. Theo thống kê, ở kỳ SEA Games này, có khoảng 75% môn thi đấu nằm trong chương trình Olympic, số huy chương mà đoàn TTVN giành được trong các nội dung này chiếm khoảng 52% trong tổng số. Tuy nhiên, ngay sau đó, TTVN đã gặp phải một "bức tường lớn" mang tên ASIAD 19 tại Hàng Châu (Trung Quốc). Với 3 HCV, 5 HCB và 19 HCĐ, xếp thứ 21, TTVN vượt chỉ tiêu tối thiểu 2 HCV, nhưng nếu tính thành tích trong khu vực Đông Nam Á, chúng ta chỉ đứng thứ 6 sau Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore. Trong số 3 HCV của Việt Nam chỉ có bắn súng là môn Olympic.

Olympic Paris 2024 đã cho thấy một bức tranh khác. Chu kỳ 8 năm có huy chương của Việt Nam đã không thể lặp lại. 8 năm sau Rio 2016, TTVN trắng tay trên mọi phương diện. Trong khi đó, thể thao Đông Nam Á đoạt được 5 HCV tại Olympic lần này, thể hiện những thành công nhất định và sự ổn định về thành tích trên đấu trường Thế vận hội trong những năm gần đây. Các quốc gia như Philippines (2 HCV), Indonesia (2 HCV), Thái Lan (1 HCV), Malaysia (2 HCĐ), Singapore (1 HCĐ) đã cho thấy kết quả ấn tượng khi thể thao các nước trong khu vực có những định hướng chuyển đầu tư từ SEA Games sang tập trung vươn tầm tới những đấu trường lớn hơn như Olympic.

Những đặc điểm về số lượng và sự phân bổ huy chương ở SEA Games và ASIAD cho thấy, TTVN có xu hướng dàn trải nhưng thiếu trọng điểm. Chiến lược phát triển TDTT đến năm 2030 và Tầm nhìn 2045 được Chính phủ ban hành vào năm ngoái đã chính thức tạo "đường băng" cho TTVN với các quyết sách quan trọng: Đặt ra mục tiêu cao và những chỉ dẫn cụ thể, bao gồm lần đầu tiên đề mục Kinh tế thể thao được đưa vào để làm đòn bẩy.

TTVN thực sự cần một cuộc chuyển mình, một công cuộc biến Lượng thành Chất, một cuộc cách mạng trong tư duy về thể thao thành tích cao, lấy đấu trường Olympic và ASIAD làm thước đo cho chiến lược tổng thể cũng như các giải pháp trong việc xây dựng lực lượng VĐV và đầu tư cơ sở vật chất. Hơn 3 thập niên chinh phục đấu trường SEA Games đã giúp TTVN định hình được các nhóm môn trọng điểm và kinh nghiệm tiếp cận đỉnh cao. Đây là lúc không được phép để lãng phí nguồn tài nguyên ấy.

Theo ước tính của Cục Thể dục Thể thao, chúng ta cần nguồn kinh phí khoảng 5.800 đến 6.150 tỷ đồng cho giai đoạn từ 2025-2030 để thực hiện khát vọng nâng tầm trên trường quốc tế. Nguồn kinh phí triển khai thực hiện đề án được huy động từ các nguồn bao gồm: Ngân sách trung ương, ngân sách địa phương và các nguồn xã hội hóa nhằm hiện thực hóa giấc mơ nâng tầm để tiến vào kỷ nguyên mới thành công.