'Ông Tây' kể chuyện Hà Nội thời bao cấp bằng ảnh

(Thethaovanhoa.vn) - Đảm trách vai trò Phó đoàn ngoại giao của Đại sứ quán Anh tại Việt Nam, suốt ba năm đầu thập niên 1980, John Ramsden đã khám phá Hà Nội bằng việc chụp hơn 1.700 tấm ảnh, lưu trữ trong 75 cuộn phim. Những khuôn hình về Hà Nội những ngày bao cấp đã được John mang trở lại Thủ đô ngàn năm sau 30 chu du ở các nhà triển lãm châu Âu.

Chưa vội mở triển lãm, John và những người cộng sự người Việt đã tổ chức một buổi trò chuyện nhỏ tại Viện Goethe Hà Nội vào 26/7 vừa qua để ôn lại những khung cảnh, những câu chuyện về Hà Nội thời kỳ “đêm trước đổi mới”.  

John Ramsden trao đổi với TT&VH sau 30 năm trở lại Hà Nội. (Ảnh: Phạm Mỹ)

* Thổn thức nhớ lại quá khứ

Thấy khán giả tới đông và rất trẻ, John Ramsden mở đầu cuộc trò chuyện bằng câu hỏi: Lúc những bức hình này được chụp, có bạn nào còn chưa sinh ra không? 2/3 khán phòng đã giơ tay. Và những bức ảnh, tư liệu quý thời bao cấp cùng lời bình rất hóm của nhà ngoại giao Anh khiến các bạn trẻ không khỏi ngỡ ngàng khi cha anh mình đã qua những ngày như thế.

Chiếc xe đạp thời bao cấp của người Hà Nội (Ảnh: John Ramsden cung cấp).

Trong cuộc trò chuyện, John trình chiếu từng bức hình. Mỗi khi bức ảnh dừng, John kể về hoàn cảnh chụp cùng những hiểu biết của ông liên quan tới vấn đề bức ảnh đề cập. Đồng thời, khán giả cũng có thể “góp chuyện” những vấn đề xung quanh.

Đến bức ảnh về một chiếc xe đạp chở cồng kềnh tựa vào góc phố, John nói, ở đây ba năm, tôi thấy một sự linh hoạt trong cách sử dụng phương tiện trong căn tính người Việt. Xe đạp này, chính là phương tiện giao thông người Pháp mang vào Việt Nam. Rồi, người Việt lại dùng chính phương tiện này để ngược những cung đường hiểm chở ở vùng núi phía Bắc để tải gạo chi viện cho quân đội đánh Điện Biên Phủ khiến người Pháp phải rút về. Sau đó, người Việt cũng dùng những chiếc xe đạp để vượt dãy Trường Sơn sừng sững tiếp viện hàng hóa cho quân đội miền Nam đánh Mỹ. Thời bình, chiếc xe đạp lại được người Hà Nội sử dụng như phương tiện giao thông và mưu sinh…

* Kỷ niệm với Bùi Xuân Phái

John nói: “Với tôi, Bùi Xuân Phái vừa là người thầy về nghệ thuật thị giác, vừa là người bạn thân. Tôi hay tới nhà ông chơi và đi vẽ cùng ông những góc phố những năm ấy. Bùi Xuân Phái đã vẽ biết bao ngôi nhà, song mấy ai ghi lại hình ảnh nhà ông. Nên tôi thường tới lui chụp ảnh tại căn phòng này. Trong khu nhà cũ với bốn người con, Bùi Xuân Phái thường vẽ trên gác xép. Tôi rất thán phục khi trong điều kiện sống như vậy, ông vẫn sáng tác ra những kiệt tác về Hà Nội".

Bên cạnh nhịp sống Hà Thành khốn khó song êm đềm, ảnh của John về các công trình văn hóa như đền, chùa cùng tượng Phật… rất đa dạng và đặc sắc.

“Hồi đó, Việt Nam chưa có Internet. Nên mọi thông tin cũng như ý niệm về đất nước các bạn trong tôi chỉ là một quốc gia vừa thoát ra khỏi những cuộc chiến tranh. Ngày tôi đến, cầu Thê Húc cong cong cùng những tà áo dài thiếu nữ bên hồ Hoàn Kiếm khiến tôi mê say Hà Nội từ những khuôn hình đầu tiên. Đó cũng là động lực thôi thúc tôi đi, chụp và khám phá Hà Nội qua ống kính máy ảnh”- John tâm sự.

John nói tiếp: “Tôi có cảm giác như khung cảnh những ngôi chùa rêu phong cổ kính cùng những bước chân chậm rãi của những bà cụ địa phương tồn tại ngàn năm. Tôi thực sự bị choáng ngợp và áp chế trước một nền văn hóa, lịch sử có bề dày như vậy.”

Vừa lật từng tấm ảnh được trình chiếu, John vừa nói: “Không có hướng dẫn viên, lúc chưa quen biết nhiều, tôi tự mò mẫm ở các con phố hay các làng ven đô. Cụ thể tôi thích chụp những pho tượng quý ở đền Lý Quốc Sư, chụp quả pháo to đùng ở làng Đồng Kỵ  hay cảnh những đôi vợ chồng tấp nập qua Bến Đục ở Chùa Hương để tới chùa cầu con trai… Có khi một vài chàng trai ngồi đây được sinh ra nhờ ngôi chùa này đấy”- John cười lớn.

John Ramsden kết thúc buổi trò chuyện bằng một lời hứa: Tháng 10 này, chắc chắn, tôi sẽ mang những bức ảnh về thập niên 80 tới triển lãm tại Hà Nội!

Phạm Mỹ
Thể thao & Văn hóa