Ông chủ nhà máy dệt làm thay đổi nền hội họa Nga

(TT&VH) - Trên thế giới có những bảo tàng trở thành hiện tượng văn hóa, báu vật quốc gia mà màu thời gian càng làm tôn thêm giá trị của chúng. Bảo tàng tranh quốc gia Tretyakov (Mátxcơva, LB Nga) là một trong số đó. Có những nhà sưu tập tư nhân tạo nên di sản nghệ thuật khổng lồ cho một quốc gia. Nhà buôn Pavel Tretyakov là một trong số đó.

Được xếp thứ 2 trong số 15 viện bảo tàng đẹp nhất và cũng thuộc lại lớn nhất thế giới, Bảo tàng Tretyakov sắp tròn 160 tuổi được ví là hòn ngọc của Mátxcơva và là niềm tự hào của nền hội họa Nga.

Lời trăn trối: “Hãy giữ lấy bảo tàng”

Người sáng lập và là chủ sở hữu đầu tiên của Bảo tàng tranh Tretyakov là Pavel Tretyakov (1832 – 1898), chủ của một nhà máy dệt lớn.

Trong thập niên 50 của thế kỷ 18 Pavel Tretyakov bắt đầu sưu tập các tác phẩm hội họa Nga. Tuy không học vẽ tranh nhưng ông có thể nhận biết tài năng của các họa sĩ đương thời sớm hơn bất kỳ ai và ông cũng biết chọn ở họ những tác phẩm xuất sắc nhất.

Năm 1856 Tretyakov mua bức tranh đầu tiên, đó là tác phẩm “Lời xúi bẩy” của họa sĩ N.G.Shilder. Năm 1874, ông cho xây tòa nhà lớn để trưng bày bộ sưu tập tranh của mình và năm 1881, bảo tàng mở cửa đón khách. 11 năm sau ông tặng cả tòa nhà lẫn bộ sưu tập tranh khổng lồ của mình cho Duma (hội đồng dân biểu) thành phố Mátxcơva và được phong tặng danh hiệu Công dân Danh dự của thành phố.

Nhà sưu tập Pavel Tretyakov

Đầu tháng 12/1898, trước khi mất vì căn bệnh viêm loét dạ dày ông chỉ kịp trăn trối với người thân đúng một câu: “Hãy giữ lấy bảo tàng”.

Bảo tàng tranh quốc gia Tretyakov nổi tiếng khắp toàn cầu. Mỗi năm có hàng trăm nghìn người từ khắp nơi trên thế giới đổ về ngõ phố yên tĩnh Lavrushin ở trung tâm Mátxcơva, một trong những khu vực cổ nhất của thành phố. Bộ sưu tập của Tretyakov chỉ gồm những tác phẩm của các họa sĩ Nga có nhiều đóng góp cho nền nghệ thuật nước nhà  – đó là ý tưởng ban đầu của ông và cho đến nay nó vẫn được tôn trọng tuyệt đối. 

"Những gì nhặt được từ xã hội sẽ quay về với xã hội"

Ngay từ khi còn rất trẻ ông đã tâm niệm: “Ý tưởng của tôi từ thời niên thiếu là tích cóp thật nhiều tài sản để rồi những gì nhặt được từ xã hội sẽ quay về với xã hội (với nhân dân), suy nghĩ đó trong suốt cuộc đời chưa bao giờ rời xa tôi…”.

Pavel Tretyakov là nhà sưu tập bẩm sinh. Những người sống cùng thời vô cùng ngạc nhiên trước trí thông minh trời phú cũng như khiếu thẩm mỹ tinh tế của nhà kinh doanh cha truyền con nối.

Tòa nhà chính của Bảo tàng tranh quốc gia Tretyakov

Không được đi học ở trường – anh em nhà Tretyakov chỉ được học tại gia với mục đích “biết chữ để buôn bán”, nhưng nhà sưu tập tranh tương lai có phông kiến thức rất rộng, đặc biệt là trong lĩnh vực văn học, hội họa, sân khấu và âm nhạc.

Là nhà buôn nhưng Tretyakov không có suy nghĩ tính toán với giới nghệ sĩ, ông là bạn thân thiết với rất nhiều họa sĩ, nhà văn, nhạc sĩ. Ông sẵn sàng lắng nghe lời khuyên, sự tư vấn của họ nhưng trong việc chọn tranh bao giờ ông cũng quyết theo ý mình và một khi quyết định đã được đưa ra thì không bao giờ thay đổi. Ông không cho phép ai can thiệp vào công việc của mình.

Họa sĩ Kramskoi, tác giả bức tranh quen thuộc với nhiều người Việt – “Người đàn bà xa lạ”, dù được Tretyakov tôn trọng và quý mến vẫn phải thừa nhận: “Tôi biết ông ấy từ lâu và cũng từ lâu đã biết chắc rằng không ai có thể tác động đến ông trong việc chọn tranh cũng như trong chính kiến của ông. Nếu có những họa sĩ từng cho rằng có thể làm lung lay ý định của ông thì sau này buộc phải từ bỏ ý nghĩ sai lầm này”.

Cùng với thời gian khiếu thẩm mỹ cao, sự nghiêm túc trong việc chọn lựa cũng như tính hào hiệp của Tretyakov đã mang lại cho ông uy tín không thể tranh cãi trong giới họa sĩ và ông được họ dành cho sự ưu ái mà không một nhà sưu tập nào có được, đó là quyền được xem sớm nhất các tác phẩm mới hoàn thành ngay tại xưởng vẽ hay tại các cuộc triển lãm trước khi công chúng được chiêm ngưỡng.

Mỗi cuộc viếng thăm của Tretyakov tới xưởng vẽ của các họa sĩ là một sự kiện gây chú ý. Các họa sĩ, dù là lão làng hay mới bắt đầu sự nghiệp, đều hồi hộp chờ đợi câu nói nhỏ nhẹ của nhà sưu tập: “Tôi đề nghị hãy coi bức tranh của ngài là của tôi”.

Các họa sĩ và nhà nghiên cứu lịch sử nghệ thuật Nga cho rằng nếu như Pavel Tretyakov không xuất hiện đúng lúc, nếu ông không có ý tưởng sưu tập tranh thì nền hội họa Nga đã có một số phận khác bây giờ - những bức tranh quý không được tập hợp và trưng bày rộng rãi cho công chúng.

Nếu không có sự tài trợ của Tretyakov thì nền hội họa Nga sẽ không bước vào con đường tự do, hội nhập với thế giới bởi lẽ ông là sưu tập duy nhất ủng hộ mọi điều mới mẻ trong nền hội họa Nga.

Tấm lòng hào hiệp của Tretyakov dành cho nền hội họa Nga thật bao la. Mỗi năm bộ sưu tập tranh của ông lại được bổ sung hàng chục, có khi hàng trăm tác phẩm xuất sắc.

Là một nhà buôn, ông không thể không đắn đo mỗi khi rút ví, nhưng ông sẵn sàng bỏ ra một khoản tiền rất lớn nếu điều này là cần thiết cho bộ sưu tập. Ông mua những bức tranh ông thích, bỏ ngoài tai mọi lời chỉ trích, chê bai. Ông chọn tranh đôi khi không phải tranh phù hợp với quan điểm cá nhân mà vì ông thấy tác phẩm đáp ứng tinh thần thời đại. Ông hiểu rằng bộ sưu tập của mình không chỉ đáp ứng thị hiếu và sở thích cá nhân ông mà còn phản ánh khách quan sự phát triển của nền hội họa nước nhà. Chính vì thế, khác với các nhà sưu tập tư nhân khác, Tretyakov không bị hạn chế bởi sự hạn hẹp về thị hiếu.

Trần Quang Vinh (theo báo chí Nga)