Triết học thôi, có gì sợ!

(TT&VH Cuối tuần) - Không biết bao lâu rồi, ở Việt Nam, nghe đến triết học là người ta “nhăn mặt, vò đầu bứt tóc”, xem đây là thứ  gì đó “đau đầu lắm”,“nguy hiểm lắm”, nên thành ra  sách triết học và người làm nghiên cứu, dịch thuật triết học thực thụ cũng khá khan hiếm, manh mún.  Bằng bản lĩnh, kinh nghiệm và những tương tác thật  sự với độc giả trong hơn hai năm, Trò chuyện triết học của Bùi Văn Nam Sơn không phải là “tập đại thành”  về triết học, nhưng là cách bắc nhịp cầu nhân cảm để  độc giả bớt sợ một lĩnh vực bị cho là khô khan này.

 Tác giả Bùi Văn Nam Sơn

Những ngưỡng mộ

Nhà phê bình Huỳnh Như Phương nói rằng viết tiểu thuyết feuilleton (dài kỳ) trên báo thì tại Việt Nam,  không đâu qua được Sài Gòn trước 1975, nhưng viết  triết học dài kỳ trên báo thì mới thấy Triều Sơn (3 kỳ trên tuần báo Mới, năm 1953) và Trần Thái Đỉnh (một  loạt bài về chủ nghĩa hiện sinh, trên nguyệt san Bách  khoa, 1961-1962, dưới bút hiệu Trần Hương Tử). Viết  đến 92 kỳ như Bùi Văn Nam Sơn, lại in trên tuần báo, là một kỷ lục, nó phá vỡ thế đơn điệu và “cùng giống  nhau” của báo chí hiện nay. Tuy nhiên, ý nghĩa của nó  không dừng lại ở số lượng bài viết, mà bằng cách viết  tường minh, gần gũi, Bùi Văn Nam Sơn đã đưa triết học  vào các vấn đề thời sự, để đồng hành cùng số phận  của con người, đất nước. “Dù mới chỉ xoáy vào các  khái niệm và tri thức triết học thế kỷ 19, nhưng theo  tôi, cuốn sách này đã là một bước tiến về nhận thức xã  hội”, Huỳnh Như Phương nói.

Nhà ngôn ngữ học Hoàng Dũng tâm sự ông có một  chuyên đề cho nghiên cứu sinh là Cơ sở triết học của ngữ  học, sách thế giới viết về điều này khá nhiều, thế nhưng,  do quá chuyên biệt, không mấy người đọc hiểu. “Những  bài trò chuyện triết học của Bùi Văn Nam Sơn không có  nhiều thông tin mới, nhưng cách viết lại hấp dẫn, cận  nhân tình, qua đây, các nghiên cứu sinh của tôi lại có  hứng thú và thêm tường tận khi đọc các sách chuyên  ngành. Anh Nam Sơn không có ý định đóng góp về ngôn  ngữ, nhưng qua quyển sách này, anh vẫn đóng góp như  thường. Tôi cho rằng đây là một bước tiến về xuất bản  của Việt Nam”.

Tiến sĩ khảo cổ học Nguyễn Thị Hậu cũng có ý tương  tự, khi thẳng thắn cho rằng dù mình đã trải qua nhiều lớp  triết học và chính trị cao cấp, nhưng sự mù mờ vẫn chạy  theo bên gót. Sách triết học mua cũng kha khá rồi, nhưng  làm sao để “nhập cuộc” và hiểu nó thì không phải dễ  dàng. Chỉ đến khi đọc những bài của Bùi Văn Nam Sơn,  tự nhiên thấy triết học dễ hiểu, dễ gần; ngay cả với tinh  thần dân chủ mà ngày nay đang đề cập như là “mốt”, thì  đầu tiên cũng phải đến từ tư duy, tri thức và khoa học -  cuốn sách này cũng lý giải điều đó. “Những bài viết của  anh Sơn trở thành bài học tư duy cho công việc nghiên  cứu của tôi”.

Bùi Văn Nam Sơn kể rằng khởi đầu của cuốn sách  này là do Trường PACE mời dạy mấy chục tiết về triết  học đương đại cho các doanh nhân. Anh đã trăn trở khá  nhiều, vì không biết nói sao cho phù hợp, cho hài lòng cả  đôi bên; vì lâu nay anh đắm mình trong “tháp ngà” của  triết học kinh điển. Sau lớp học này, khi báo Sài Gòn tiếp  thị mời viết định kỳ, anh đã biết mình phải viết như thế  nào là “đủ độ”.

Tất nhiên đây cũng là xu hướng chung của thế giới  hiện nay, khi tại các nước phát triển, họ cũng đang cố  gắng “đời sống hóa, bình dân hóa triết học”. Không phải  ngẫu nhiên mà trong cuốn sách này có những đề mục rất  đời, như: Chỉ bán phở mới là quán phở?, Kẻ đại náo cũng  cần một trật tự, Cổ thụ ngàn năm hay chậu kiểng một  mùa?, Con cóc trong hang, Lưỡi không xương, Bịt mắt bắt  dê, Cái thuở ban đầu, Đội bóng Anh và… tôi, Chữ trinh  còn một chút này… Trên thế giới, chúng ta có thể bắt  gặp những tạp chí có tựa đề như rượu vang và triết học,  bikini và triết học, bia và triết học…; rồi với báo chí, khái  niệm “journosophe” hay “journosophie” (nhà báo-triết  gia) ngày càng phổ biến, nghĩa là khoảng cách giữa triết  học và báo chí không phải xa ra, mà gần lại.

Trong buổi trò chuyện, rất nhiều độc giả cũng băn  khoăn không biết Bùi Văn Nam Sơn có đang từ bỏ vai trò  dịch giả và chú giải triết học (vốn rất am tường, chuyên  sâu) để bước sang tác giả - làm công việc của một triết  gia? Anh đã không trả lời trực tiếp ý này, mà nói rằng  mình vẫn đang làm song song, với ước muốn những cuốn  sách nền tảng của triết học Tây phương sớm có bản dịch  tiếng Việt, bên cạnh đó là ra các tập tiếp theo của Trò  chuyện triết học, vì còn thế kỷ 20 và các vấn đề đương  đại cần trao đổi. 

Cũng xin nhắc lại, trong một bài trả lời phỏng vấn  nhiều năm trước đây với người viết bài này, khi hỏi anh  muốn gọi mình là tác giả hay dịch giả, Bùi Văn Nam Sơn  cũng không trả lời, mà chỉ nhắc lại một ý của triết gia  Phùng Hữu Lan: Đời tôi làm triết gia thì không được, mà  làm dịch giả thì không muốn. Và đương nhiên, Phùng Hữu  Lan phải làm cả hai.