Quy hoạch Cổ Loa: đánh thức 'tòa thành cổ nhất, độc đáo nhất' trong sử Việt

(Thethaovanhoa.vn) -  Ngày 26-10-2015, tại Hà Nội, Bộ Xây dựng phối hợp với UBND thành phố Hà Nội công bố quyết định của Thủ tướng Chính phủ về quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị khu di tích thành Cổ Loa với tỷ lệ 1/2000.

• Phát hiện một dạng thành lũy bên dưới thành Cổ Loa
• Thành Cổ Loa không chỉ có thất bại
• Trường quay Cổ Loa: Mở cửa cho khách vào “làm vua”

Quy hoạch nhằm hướng tới xây dựng và tôn vinh Khu di tích Thành Cổ Loa trở thành Công viên lịch sử-sinh thái-nhân văn của thủ đô Hà Nội, phù hợp với quy hoạch phân khu tại khu vực và quy hoạch chung thủ đô.

* Phục dựng cục bộ một số đoạn nhỏ của Thành Trung

Phạm vi nghiên cứu quy hoạch có diện tích 860,4ha, thuộc các khu vực liên quan đến khu di tích thành Cổ Loa và phụ cận, trên địa bàn các xã Cổ Loa, Dục Tú, Việt Hùng, Uy Nỗ (Đông Anh), quy mô dân số 1,55 vạn người.

Sơ đồ Khu di tích Thành Cổ Loa

Định hướng quy hoạch lần này nhằm cân bằng ba hệ giá trị của thành Cổ Loa: lịch sử, nhân văn, sinh thái. Đồng thời, bảo tồn, duy trì tính nguyên bản và toàn vẹn của hệ thống di sản trên mặt đất, tiềm ẩn dưới lòng đất, cùng toàn bộ môi trường lịch sử, môi trường xã hội nông thôn, nông nghiệp của di tích.

Mặt khác, quy hoạch nhằm ổn định, nâng cao chất lượng sống của cư dân Cổ Loa, đây được xem là là công cụ cốt lõi để thực hiện thành công mục tiêu bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử văn hóa khu di tích.

Tại quy hoạch tỷ lệ 1/2.000 khu di tích Cổ Loa được phân thành 4 vùng gồm: vùng lõi 31,2 ha; vùng trung 225,3 ha; vùng ngoại 247,3 ha và vùng biên là 356,6 ha.

Quy hoạch này cũng định hướng không gian và thiết kế đô thị khu di tích thành Cổ Loa theo hướng bảo tồn toàn bộ dấu vết hiện còn; nghiên cứu phục dựng cục bộ một số đoạn nhỏ của Thành Trung; kiểm soát chặt chẽ hoạt động xây dựng tại hai khu dân cư xóm Chợ và xóm Chùa, theo đó nhà xây mới chiều cao dưới 9 mét; nghiên cứu phục dựng một số đoạn của thành hào Nội, tôn tạo các di tích đơn lẻ.

* Tòa thành đất sớm nhất và có quy mô lớn nhất Đông Nam Á

Cổ Loa từng là kinh đô của nhà nước Âu Lạc thời kỳ An Dương Vương (thế kỷ thứ III trước công nguyên) và của nhà nước Vạn Xuân thời Ngô Quyền (thế kỷ X sau công nguyên) mà thành Cổ Loa là một di tích còn lại cho đến ngày nay.

 Thành Cổ Loa được các nhà khảo cổ học đánh giá là "tòa thành cổ nhất, quy mô lớn vào bậc nhất, cấu trúc cũng thuộc loại độc đáo nhất trong lịch sử xây dựng thành lũy của người Việt cổ".

Năm 1962, thành Cổ Loa được Nhà nước xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.

Chất liệu chủ yếu dùng để xây thành là đất, sau đó là đá và gốm vỡ. Theo sử cũ, thành Cổ Loa gồm 9 vòng xoáy trôn ốc, nhưng hiện còn 3 vòng thành. Chu vi vòng ngoại 8km, vòng trung 6,5km, vòng nội 1,65km, diện tích trung tâm lên tới 2km2.

Thành được xây theo phương pháp đào đất đến đâu, khoét hào đến đó, thành đắp đến đâu, lũy xây đến đó. Mặt ngoài lũy, dốc thẳng đứng, mặt trong thoải để đánh vào thì khó, trong đánh ra thì dễ. Lũy cao trung bình từ 4m-5m, có chỗ cao đến 8m-12m. Chân lũy rộng 20m-30m, mặt lũy rộng 6m-12m.

- Thành nội hình chữ nhật, cao trung bình 5m so với mặt đất, mặt thành rộng từ 6m-12m, chân rộng từ 20m-30m, chu vi 1.650m và có một cửa nhìn vào tòa kiến trúc Ngự triều di quy.

Hiện nay, qua cổng làng, cũng là cổng thành Nội là tới đình làng Cổ Loa. Theo truyền thuyết thì đó là nền cũ của điện ngự triều, nơi bá quan hội triều nên trong đình còn tấm hoành phi "Ngự triều di quy". Cạnh đình là Am Bà Chúa tức là miếu thờ công chúa Mỵ Châu, trong am có một tảng đá hình người cụt đầu, là tượng Mỵ Châu.

Qua am Mỵ Châu tới đền Thượng, tức đền An Dương Vương, tương truyền là dựng trên nền nội cung ngày trước. Trong đền có tượng An Dương Vương bằng đồng. Trước đền là Giếng Ngọc, tương truyền là nơi Trọng Thuỷ tự tử vì hối hận.

Nơi đây, có đầy đủ các loại hình di tích: Đình, đền, chùa, am, miếu. Trong đó hàm chứa giá trị văn hóa Việt Nam qua nhiều thế hệ.

- Thành trung là một vòng thành không có khuôn hình cân xứng, chu vi 6.500m, nơi cao nhất là 10m, mặt thành rộng trung bình 10m, có năm cửa ở các hướng đông, nam, bắc, tây bắc và tây nam, trong đó cửa đông ăn thông với sông Hoàng Giang.

- Thành ngoại không còn hình dáng rõ ràng, chu vi hơn 8.000m, cao trung bình 3m-4m (có chỗ tới hơn 8m).

Mỗi vòng thành đều có hào nước bao quanh bên ngoài, hào rộng trung bình từ 10m đến 30m. Các vòng hào đều thông với nhau và thông với sông Hoàng Giang. Sự kết hợp của sông, hào và tường thành không có hình dạng nhất định, khiến thành như một mê cung, là một khu quân sự vừa thuận lợi cho tấn công vừa tốt cho phòng thủ.

Sông Hoàng Giang được dùng làm hào thiên nhiên cho thành Ngoại ở về phía Tây Nam và Nam. Phần hào còn lại được đào sát chân tường thành từ gò Cột Cờ đến Đầm Cả. Con hào này nối với hào của thành Trung ở Đầm Cả và Xóm Mít, chảy qua cửa Cống Song nối với năm con lạch, vào vòng hào của thành Nội. Thuyền bè đi lại dễ dàng trên ba vòng hào để đến trú đậu ở Đầm Cả hoặc ra sông Hoàng và từ đó có thể tỏa đi khắp nơi.

Về mặt quân sự, thành Cổ Loa thể hiện sự sáng tạo độc đáo của người Việt cổ trong công cuộc giữ nước và chống ngoại xâm. Với các bức thành kiên cố, với hào sâu rộng cùng các ụ, lũy, Cổ Loa là một căn cứ phòng thủ vững chắc để bảo vệ nhà vua, triều đình và kinh đô. Đồng thời, là một căn cứ kết hợp hài hòa thủy binh cùng bộ binh, khi tác chiến.

Trên khu vực thành Cổ Loa, các nhà khảo cổ đã khai quật được nhiều mộ cổ, hàng vạn mũi tên đồng ba cạnh, rìu lưỡi xéo bằng đồng, tiền đồng, lưỡi cày, các vật dụng bằng gốm, đất nung và trống đồng Cổ Loa từ thời An Dương Vương.

Tuấn Anh(tổng hợp)

[Nguồn: UBND thành phố Hà Nội, TTXVN]