Xà Quyền đi từ tiểu thuyết của Kim Dung tới tinh hoa võ thuật Việt Nam

Xà Quyền là sự kết hợp tinh tế giữa võ thuật và triết lý thiên nhiên, từng được xuất hiện trong bộ tiểu thuyết võ hiệp nổi tiếng Anh hùng xạ điêu của nhà văn Kim Dung. Trải qua nhiều năm, Xà Quyền đã được phát triển rộng rãi và có chỗ đứng riêng trong giới võ thuật.

Xà Quyền trong võ học Trung Quốc

Xà Hình Quyền, hay còn gọi là Xà Quyền, là một môn võ độc đáo lấy cảm hứng từ những chuyển động linh hoạt và đặc tính của loài rắn. Là một nhánh trong hệ thống Thập Hình Quyền hoặc Ngũ Hình Quyền của võ thuật cổ truyền Trung Hoa, Xà Quyền không chỉ đơn thuần là một bộ môn võ mà còn phản ánh triết lý sâu sắc về sự linh hoạt, uyển chuyển và chính xác trong hành động. Môn võ này đã trở thành một phần quan trọng trong các phái võ Thiếu Lâm, Ngũ Hình Quyền và Nam Quyền.

Đòn đánh trong Xà Quyền có tính chất bất ngờ và khó đoán, không giống như các môn võ khác khi đối thủ chỉ có thể dự đoán một vài hướng tấn công. Trong võ thuật Trung Quốc, Xà Quyền sử dụng nhiều bộ phận trên cơ thể như tay, lòng bàn tay, ngón tay và khuỷu tay để thực hiện các đòn tấn công từ những góc độ khác nhau, nhằm tấn công vào các điểm yếu và huyệt đạo của đối phương như mắt, khớp, hay vùng háng. Điều này cho phép Xà Quyền đạt được hiệu quả tối đa với một đòn trí mạng.

Điều làm nên sự đặc biệt của Xà Quyền chính là sự kết hợp tinh tế giữa lý thuyết Nội gia quyền và sự biến hóa không ngừng của kỹ thuật. Các trường phái khác nhau trong Xà Quyền lại có những phong cách riêng biệt, một số mô phỏng rắn hổ mang, trong khi những trường phái khác lại lấy cảm hứng từ mãng xà. Phong cách rắn hổ mang chú trọng vào việc kiểm soát thời điểm tấn công, chú trọng vào việc "lợi dụng thời cơ", trong khi phong cách mãng xà lại thiên về khả năng khống chế đối thủ, sử dụng sự dẻo dai và linh hoạt để hạn chế sự di chuyển của kẻ thù.

Trong hệ thống Ngũ Hình Quyền nổi tiếng của võ thuật miền Nam Trung Quốc, Xà Quyền giữ một vị trí quan trọng và độc đáo. Bộ Ngũ Hình Quyền mô phỏng rồng, hổ, báo, rắn và hạc, mỗi hình tượng đại diện cho những yếu tố tự nhiên và đặc điểm tính cách riêng biệt. Xà Quyền, trong đó, đại diện cho yếu tố Thổ trong tư tưởng ngũ hành. Khi kết hợp với Hạc Quyền, chúng tạo thành một bài quyền độc đáo mang tên Xà Hạc Quyền.

Sự phát triển của Xà Quyền còn tiếp tục mở rộng khi Hồng Quyền miền Bắc bổ sung thêm các động tác mô phỏng thêm những loài vật khác như gấu, vượn, đại bàng, chim én. Tuy nhiên, bài Xà Hình Quyền vẫn giữ được bản sắc riêng, điển hình là các động tác mô phỏng sự linh hoạt của thân rắn, đặc biệt là trong câu chú giải nổi tiếng: "Thân rắn linh hoạt lướt cỏ nhẹ/Co duỗi tự nhiên quấn chặt tay/Tả hữu gạt ngang là đòn đánh/Lực ngang phát ra từ tâm nhu".

Các võ phái miền Nam Trung Quốc cũng đã xây dựng và phát triển những bài quyền độc lập, điển hình là Xà Hình Trảo Thủ. Đây là một bài quyền phát triển từ Ngũ Hình Quyền trong Hồng Quyền Thiếu Lâm, qua sự truyền bá của các tông sư như Khâu Long Quang, Lương Thiếu Trang và Lương Thiên Trụ, đã trở thành một trường phái độc lập, với sự kết hợp giữa Hồng Quyền và Thái Gia Quyền, mang đặc trưng linh hoạt và mạnh mẽ.

Năm 2023, tờ Sohu trong bài viết về môn võ Kim Đông Xà Quyền cho biết: "Kim Đông Xà Quyền có nguồn gốc tại Trấn Phó Thôn. Vào tháng 9 năm nay, Xà Quyền đã giành giải thưởng "Màn biểu diễn xuất sắc" trong sự kiện triển lãm và đánh giá di sản văn hóa phi vật thể truyền thống thể thao tại tỉnh Chiết Giang".

Xà Quyền ở Việt Nam

Tại Việt Nam, Xà Quyền hiện diện trong nhiều môn phái, từ Nam Hồng Sơn, Sơn Đông Không Động ở miền Bắc đến các võ đường Bình Định ở miền Trung, và phát triển mạnh mẽ trong các dòng võ miền Nam. Ở mỗi môn phái lại có những thế võ riêng, mang đặc trưng riêng nhưng cùng chia sẻ tinh thần lấy nhu thắng cương, lấy tĩnh chế động - những giá trị cốt lõi của võ học Á Đông.

Theo đó, các chiêu thức của Xà Quyền sử dụng tay và ngón tay giống động tác mổ của rắn. Các đòn đánh của Xà Quyền rất đa dạng, bao gồm mổ, xỉa, chém, đâm, móc, gạt, tóm, lôi, cuốn, quấn đối phương.

Trong Vovinam (Việt võ đạo) cũng có Xà Quyền với phân thế theo nhiều câu như: Mãng xà vương xuất động/Rắn độc ra khỏi hang; Khởi thủy ngọa viên trung/Lúc đầu nằm khoanh tròn; Liên thủ hoành chi tự/Rồi bò đi thoăn thoắt; Tróc địch tầm thiên long/phóng lên rượt con mồi; Mãng xà vương tái xuất/Rắn độc quay trở lại; Tả hữu lưỡng đầu khai/Hai đầu ngồi hai bên; Tam biên truyền mật khẩu/Mắt nhìn về ba phía; Xà đầu trực hậu lai/Thụt lùi ra phía sau; Luân thân xà thiệt thích/Quăng mình rắn phóng tới; Thôi chưởng chấn ba đào/Cuộn xiết chặt con mồi; Đảo thân luân triệt vĩ/Uốn thân đuôi đập xuống…

Bên cạnh đó, còn phải kể tới bài võ Xà Miêu Lưỡng Thủ Quyền của dòng họ Hà Trọng tại Bình Định lấy cảm hứng từ động tác của mèo và rắn với hơn 100 động tác.

Theo lời kể của võ sư Huỳnh Ngọc Sương ở Bình Định, Xà Quyền là bộ quyền pháp đỉnh cao, rất lợi hại và chỉ truyền dạy cho những đệ tử đã học xong ba bộ quyền là Hổ Quyền, Long Quyền, Hầu quyền. Ngoài ra, khi học Xà Quyền còn có những yêu cầu khắt khe khác, trong đó người học Xà Quyền phải có tâm tĩnh, sáng, không nóng vội.

Tại đất võ Bình Định còn từng lưu truyền giai thoại về việc hạ gục võ sĩ người Hàn Quốc của cố võ sư Phan Thọ với tuyệt chiêu lừng danh "Độc xà thám nguyệt" (con rắn ngóc đầu nhìn trăng). Trong khi đó, võ sư Lâm Ngọc Ánh của phái Bình Sơn ở Bình Định nổi tiếng với chiêu "Kim xà đoạt mục" đánh vào mắt đối thủ. Sau khi dùng chiêu này đánh bại 1 đối thủ giỏi quyền Anh, ông đã không dùng thế võ này trong Xà Quyền nữa.

Ảnh hưởng của Xà Quyền với văn hóa đại chúng

Xà Quyền nổi tiếng tới mức được đưa vào trong các bộ phim, trò chơi điện tử hay tiểu thuyết võ hiệp. Trong 2 tác phẩm võ hiệp nổi tiếng Anh Hùng Xạ Điêu của nhà văn Kim Dung có nhân vật Âu Dương Phong sử dụng xà trượng (gậy đầu rắn) và có môn võ công Linh Xà Quyền. Cháu của Âu Dương Phong là Âu Dương Khắc cũng nắm rõ môn võ công này.

Nhân vật "Tây Độc" Âu Dương Phong phát triển môn võ này ra từ sự xoay chuyển của thân hình loài rắn. Điểm độc đáo của Linh Xà Quyền là ở chỗ tay dường như có thể uốn cong ở những chỗ tưởng chừng không thể cong, thực tế là ở gần đối thủ nhất, tung ra cú đấm từ phương vị không thể nào ngờ tới. Do đó, cánh tay phải linh hoạt như rắn.

Ở lĩnh vực phim ảnh, bộ phim nổi tiếng nhất về Xà Quyền là Xà Hình Điêu Thủ 1978, nói về cuộc tranh đấu giữa 2 phái Ưng Trảo Môn và Xà Hình Môn.

Trong game đối kháng Dead or Alive có nhân vật Christie, người sử dụng Xà Quyền. Game Tekken cũng có nhân vật Lei Wulong, một cao thủ Ngũ hình quyền, trong đó bao gồm cả Xà Quyền. Trong phim hoạt hình Kung Fu Panda, nhân vật Master Viper là một cao thủ Xà Quyền, thêm phần làm phong phú thêm hình ảnh của môn võ này trong văn hóa đại chúng.